DSCN7898

258 Herbert Kitschelt

Południowej [Grecja, Portugalia, Hiszpania), ale też w starych demokracjach, takich jak Wielka Biytania, Holandia, Szwecja czy Niemcy, ani populizm antypaństwowy, ani partie NRP nie zanotowały trwalszych sukcesów.

Podobnie w demokracjach założonych przez emigrantów z Europy żadna z nowych partii nie może być uznana ani za NRIJ ani za partię populizmu antypaństwowego. W Kanadzie nad innymi podziałami góruje regionalizm. Partia Reformatorska Prestona Manninga jest populistyczna w tym sensie, że postuluje demokrację bezpośrednią, co oznacza chęć pominięcia istniejących elit (Barney, Laycock 1999), pobrzmiewając również hasłami liberalnorynkowymi i autorytaryzmem społeczno--kulturowym (Nevitt et al. 1998). Jest to jednak przede wszystkim reakcja na mobilizację frankofońskiej Kanady Wschodniej wokół Parti Qućbćcois, w wyniku której nastąpił szybszy transfer zasobów z Kanady Zachodniej do prowincji Quebec. Jeszcze bardziej odległa od syndromu europejskich partii NRP czy populizmu antypaństwowego jest New Zealand First, która szermowała przede wszystkim hasłem wielokulturowości, promowania interesów wyzyskiwanej mniejszości maoryskiej i obrony instytucji państwa dobrobytu przed zakusami rządzących partii Pracy i Narodowej. W Stanach Zjednoczonych głosiciele haseł nowej prawicy i populizmu antypaństwowego pojawiają się na obrzeżach dwóch głównych partii politycznych. Są to na przykład Pat Buchanan, który działa w ramach Partii Republikańskiej i poza nią (od 2000 r.), i Lyndon LaRouche, który startował w wyborach wstępnych Demokratów.

Etiologia sukcesów populizmu antypaństwowego

Podkreślałem już w swoich wcześniejszych pracach, jak wielkie, katalizujące znaczenie ma dla powstawania partii NRP i populizmu antypaństwowego konwergencja programowa, do jakiej dochodzi między głównymi, umiarkowanymi partiami lewicy i prawicy na bazie problemu rozbudowanego państwa opiekuńczego (Kitschelt, McGann 1995, zob. zwłaszcza rozdz. 2). Tam gdzie wskutek tej konwergencji bardzo trudno jest te partie od siebie odróżnić, liderzy polityczni mogą tworzyć konkurencyjne, antypaństwowe partie populistyczne, które przyciągają szerszy

elektorat niż partie NRP. Z tego powodu wioska Liga Północna i Austriacka Partia Wolności miały przed 1999 r. znacznie lepsze wyniki wyborcze niż ich odpowiedniki spod sztandarów NRP w Danii, Francji, Norwegii czy Szwajcarii. W dalszej części tego rozdziału powrócę do zmiany, do jakiej doszło po wyborach 1999 r. w szwajcarskim systemie partyjnym. Teraz omówię jeszcze jeden czynnik, który pomaga wyjaśnić duży sukces mobilizacyjny prawicowego populizmu, tłumacząc także konwergencję między tradycyjnymi partiami w Austrii, Włoszech i po części w Belgii. Chodzi o strategię klientelistycznych powiązań między wyborcami a politykami i jej klęskę w latach dziewięćdziesiątych. Po ogólnym przedstawieniu zarysu logiki, która łączy klientelizm w demokracjach postindustrialnych z powstaniem antypaństwowego populizmu, powrócę do porównania poszczególnych przypadków.

W wielu państwach demokratycznych polityka oparta na ldientelizmie ustanowiła dobrze wysłużony, przez cala lata albo i wieki funkcjonujący model rynku politycznego. Polega on na tym, że politycy reagują na żądania swoich wyborców i rozliczają się przed nimi. Normatywna teoria demokracji odrzuca taki model uznając go za ułomną, partykularystyczną formę zachowań politycznych. Klientelizm faktycznie podporządkowuje politykę demokratyczną strukturom władzy ekonomicznej; jego funkcjonowanie polega na „kupowaniu" i „sprzedawaniu" głosów w zamian za przysługi. Ujawnia fikcyjny charakter zasady równości obywateli, której podstawą jest równanie „jeden człowiek — jeden głos". Zasada ta przez długi czas służyła jako podstawa prawomocności instytucji demokratycznych. Samo istnienie klientelistycznych sieci politycznych w postindustrialnych demokracjach nie tłumaczy jeszcze upadku tradycyjnych partii i pojawienia się populizmu antypaństwowego. Należy w tym celu wskazać konkretne mechanizmy, które w danym momencie przyspieszają proces odwracania się obywateli od utrwalonych powiązań politycznych IKitschclt, 2000).

Partie polityczne, które chcą realizować określony program, obiecują wyborcom pośrednią rekompensatę za poparcie w wyborach. W zależności od siły, jaką dana partia dysponuje w legislatywie i egzekutywie, politycy tej partii wcielają w życie działania polityczne, które mają realizować obietnice poczynione