DSCN7897

256 Herbert kitscheit

McGann 1995, rozdz. 5). Od tamtego czasu obie partie znacznie zmieniły swój charakter; zmiany te korespondują z wzorcami rywalizacji partyjnej w każdym z tych dwóch krajów. Kiedy Jórg Haider objął przywództwo FPÓ, partia wykonała nagły zwrot przeciwko wielkiej koalicji rządzącej i praktykom klien-telistycznym, jakie były stosowane w znacjonalizowanych gałęziach przemysłu, mieszkalnictwie i na rynku pracy w sektorze publicznym. Biorąc pod uwagę, jak głęboko patronaż wniknął w austriacką ekonomię polityczną (Muller 1989), hasła propagowane przez Haidera okazały się bardzo chwytliwe. Chociaż jego kampania przeciwko klientelizmowi miała dość wyraźne zabarwienie antysemickie, szeroki program reform politycznych przyciągnął bardzo zróżnicowane grono potencjalnych wyborców. Były w nim reprezentowane w mniej więcej równej mierze wszystkie kategorie i warstwy społeczno-ekonomiczne, a zwolennicy partii Haidera nie wykazywali szczególnie autorytarnych postaw względem kwestii takich, jak polityka równouprawnienia płci, zasady prawa i porządku czy ochrona środowiska. W momencie gdy Haider dodał do tego antypaństwowego zestawu populistycznego ksenofobiczne hasła antyimigranckie, poparcie, którym się cieszył ponad podziałami klasowymi, nie zmalało. Przeciwnie, zyskał na poparciu wśród wyborców z klasy robotniczej, którzy wcześniej sympatyzowali z socjaldemokracją (Betz, 1998b_; Riedlspeger, 1998).

Włoska Lega Nord i jej prekursorki także nabierały rozpędu jako antykłientelistyczne partie umocowane w tych regionach północnych Włoch, które Bossi odmalował jako bankiera finansującego klientelistyczne sieci, szczególnie zakorzenione na Południu. Choć w różnych okresach slogany antyimigranckie odgrywały istotną rolę w retoryce Bossiego, nigdy nie przysłoniły one głównej dewizy partii, która głosiła, że polityczny establishment jest skorumpowany i nie podlega demokratycznej kontroli. Wraz z upadkiem dwóch głównych partii rządzących w powojennym systemie politycznym Włoch, tj. chrześcijańskich demokratów i socjalistów, oraz po transformacji, jaką przeszła główna partia opozycyjna — komuniści — głośne przesłanie Ligi zostało po części przejęte przez polityczne sukcesorki partii tradycyjnych. Bossi został zmuszony do trudnych manewrów w celu utrzymania poparcia dla swojej partii między wyłaniają-

cymi się blokami centroprawicy i centrolewicy. Nie ma jednak zbyt wielu dowodów na to, żeby w związku z tym włączał do swego dyskursu elementy dyskursu NRP.

Odrzucenie polityki opartej na sieciach klienteliscycznych, którą uprawiały partie chadeckie, liberalne i socjalistyczne w Belgii, było także początkowym hasłem Vlaams Blok wc Flandrii, którego wyniki wyborcze zaczęły się raptownie poprawiać pod koniec lat osiemdziesiątych. Swyngedouw (199Sa) pisze o tym, jak związane z patronażem skandale we władzach municypalnych Antwerpii — twierdzy Bloku — umożliwiły jego liderom ukazanie lokalnego establishmentu partyjnego jako elity, która dba jedynie o własne interesy, malwersując i marnując fundusze publiczne na niekorzyść flamandzkich podatników i obywateli. Jednocześnie Vlaams Blok od samego początku przyjął stanowisko ksenofobiczne i niechętne imigrantom. Nakładały się na to inne autorytarne, społeczno-kulturowe wątki, typowe dla NRP, obecne również w profilu wyborcy popierającego tę partię (Swyngedouw, 1998a, 1998b_; Billiet, dc Wittc 1995). Vlaams Blok głosił zawsze mieszaninę haseł NRP i antypaństwowego populizmu, którą komplikowało jeszcze dodatkowo dziedzictwo faszyzmu i pronazizmu z czasów niemieckiej okupacji, jak również wojowniczy sprzeciw wobec dominacji Walonów w Belgii (Mudde 1995). W Walonii, z powodów, które omówimy niżej, znacznie trudniej było partiom typu NRP i prawicowo-populistycznym odnieść sukces w latach osiemdziesiątych czy dziewięćdziesiątych. Aż do przełomu tysiącleci ich głos pozostał stłumiony.

W innych państwach Europy częściej można napotkać partie typu NRP niż antypaństwowe partie populistyczne. W repertuarze duńskiej i norweskiej Partii Postępu, francuskim Froncie Narodowym, szwajcarskich partiach prawicowych lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych — zwłaszcza Autopartei, zastąpionej później przez Szwajcarską Partię Wolności (Gentile, Kriesi 1998) — znajdujemy argument)' na rzecz prawicowej gospodarki rynkowej, które łączą się z autorytaryzmem społeczno-kulturowym. Skutkiem tego jest poparcie wyborców, wśród których nadreprezentowana jest drobna burżuazja i, zwłaszcza, robotnicy. W jeszcze innych państwach, na przykład w młodych i gospodarczo nie tak rozwiniętych demokracjach Europy