DSCN7894

250 Herbert Kitscheit

taki może się wydawać utopijny jzob. np. Dahl, 1956; Riker, 1982), tego typu populistyczne aspiracje przejawiają się na wiele sposobów. Jednym z nich jest populistyczna partia polityczna. Ta „powierzchowna" proceduralna definicja populizmu nie ma jednak nic wspólnego z substancjalnym podejściem do populizmu, które utożsamia to zjawisko z antyliberalnym rynkiem, protekcjonistyczną gospodarką i polityką socjalną (cf. Weyland 1999b).

Z formalnego punktu widzenia polityka populistyczna w krajach postindustrialnych miała ogólnie rzecz biorąc wyraźny wydźwięk antykorporacyjny i antypaństwowy. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych partie populistyczne zajmowały na ogól ksenofobiczne, partykularystyczne i etnocentryczne stanowiska w sprawie imigracji. Pod względem analitycznym istnieje jednak różnica między partiami, które określa się jako nową radykalną prawicę (NRP) (New Radical Right — NRRj, a populistycznymi partiami o charakterze antypaństwowym (anti-stutist parties). Różnica ta dotyczy zarówno ich fizjonomii, jak i etiologii (zob. Kitscheit, McGann 1995, rozdz. 1 i 2). Typ idealny partii NRP łączy w sobie poparcie dla większej liberalizacji rynku oraz sprzeciw wobec państwowych polityk redystrybucyjnych i socjalnych z hasłami, które są pod względem społecznym i politycznym autorytarne i ksenofobiczne. Analizy Frontu Narodowego, przeprowadzone przez Nonnę Mayer (1999), dowodzą, że taka mieszanina zobowiązań programowych była charakterystyczna dla partii NRP przez całe lata dziewięćdziesiąte XX w., nawet jeśli niektórzy obserwatorzy zaprzeczali, by tego typu układ elementów programowych nadal obowiązywał (zob. np. Schain 1997). Partie NRP polegają jednak w dalszym ciągu na rozwiązaniach w postaci neoliberalnego programu deregulacji i cięć w wydatkach publicznych, nawet wówczas gdy akcentują tworzenie miejsc pracy. Jeśli chodzi o profil społeczno-ekonomiczny zwolenników, partie NRP cieszą się poparciem tradycyjnej drobnej burżuazji, która zawsze była wroga państwu dobrobytu, a także młodych, przeważnie białych członków klasy robotniczej, a także pracowników umysłowych niskiego szczebla. Tych ostatnich — pozostających poza wpływem tradycyjnych organizacji socjalistycznych — bardziej przyciągają autorytarne i ksenofobiczne nuty niż hasła neoliberalne. Dobrze wykształceni specjaliści z sektora publicznego i prywatnego są natomiast słabo repre-

zentowani w elektoracie NRP. W miarę, jak „nowa przedsiębiorczość" (new entrepreneurialism), związana z era informacji, w coraz większym stopniu opiera się na samozatrudnionych profesjonalistach, słabnie korelacja między popieraniem wolności gospodarczej i haseł NRP. Konsekwencją tego jest nadrepre-zentacja w NRP słabo wykształconych robotników i pracowników umysłowych niskiego szczebla. Poparcie tych grup dla radykalnej prawicy bezpośrednio bądź pośrednio wynika z tego, że konwencjonalne socjaldemokratyczne partie centroprawicowe i centrolewicowe nie były zdolne do zaproponowania polityki, która by przeciwdziałała ich degradacji w sferze ekonomicznej. Degradacja ta została spowodowana przez innowacje w technologii, a także, poniekąd, przez globalizację w wymiarze gospodarczym (Swank, Betz, 2000). NRP jest jednak również zjawiskiem społeczno-kulturowym, wyrazem sprzeciwu wobec wartości i wzorów zachowań społecznych, które są z reguły kojarzone z ludźmi dobrze wykształconymi: tolerancyjne podejście do różnic w stylu życia i w normach zachowań jednostkowych, czynna akceptacja innych kultur, zainteresowanie deliberatyw-nymi, partycypacyjnymi trybami rozwiązywania problemów dotyczącymi zbiorowości, przekonanie o równości płci w każdej dziedzinie życia, zainteresowanie ekologią.

Populiści z antypaństwowego nurtu nie w pełni identyfikują się z programami NRP; poszukują szerszego poparcia w społeczeństwie. Partie populistyczne tego typu pod względem programowym wykazują większe zainteresowanie gospodarką publiczną i „kazirodczymi" powiązaniami między politykami, biznesem, grupami interesu i ich społecznym zapleczem. Skłania je to w kierunku neoliberalnej polityki gospodarczej opartej na wolnym rynku, która podcina „korupcyjne" układy polityczno--ekonomiczne. Przenikanie elementów społeczno-kulturowego autorytaryzmu do programów tego typu partii populistycznych ma dość przypadkowy charakter. Konsekwencją szerokiego frontu antypaństwowego i mało wyrazistego autorytaryzmu jest znacznie szersze poparcie społeczne, jakie udaje się tym partiom zdobyć w porównaniu do partii typu NRP. Najbardziej istotną różnicą między tymi dwoma typami partii jest udział lepiej wykształconych pracowników umysłowych średniego szczebla i profesjonalistów, których niedoreprezentacja w partiach po-