dziewiec

180 Krystyna Strycharz

Jak widać, mechanizm kontrastu okazuje się bardzo pomocny w tworzeniu dowcipów słownych o charakterze ogólnokomicznym. W komediach M. Bałuckiego funkcjonuje on w różnych odmianach, m. in. jako: 1) kontrast treści w następujących po sobie wypowiedziach tej samej lub różnych osób; 2) kontrast znaczeń implikowanych przez wyrazy polisemiczne; 3)kontrast tkwiący w nietypowym zestawieniu leksemów wywodzących się z różnych pól językowych; 4)kontrast pomiędzy treścią i formą; 5) kontrast wynikający z pojawienia się w bezpośrednim sąsiedztwie kwestii różnych pod względem stylistycznym; 6) kontrast wywołany nieadekwatnością określeń w stosunku do desygnatów; 7) kontrast tkwiący w żartobliwym odwróceniu paralelnym; 8) kontrast pomiędzy dosłownym a przypadkowo ujawnionym znaczeniem przenośnym leksemów; 9) kontrast zgodnego z normą brzmienia wyrazu z jego gwarową realizacją fonetyczną; 10) kontrast nie spolszczonych cytatów ze swojsko brzmiącą wypowiedzią, w której zostały zamieszczone; 11) kontrast zawarty w budowie morfologicznej tworów makaronicznych; 12)kontrast spowodowany spontanicznym zwerbalizowaniem myśli, które (w zamierzeniu nadawcy) miały być ukryte.

Wyekscerpowany z komedii M. Bałuckiego materiał zachęca do szczegółowej analizy dowcipów słownych zbudowanych na zasadzie nagromadzenia i przerwania. Poza dowcipami tego typu interesujące może się okazać przebadanie komizmu tkwiącego w budowie słowotwórczej wyrazów (w tym także w budowie nazwisk znaczących), wyzyskującego niektóre właściwości polskiej składni oraz komizmu ukrytego w wyrażeniach frazeologicznych.

Warte odnotowania są tradycyjne zjawiska językowo-komiczne, takie jak: wyrazy ekspresywne, żartobliwe porównania i przenośnie, potoczna frazeologia, charakterystyczne powiedzonka i dopowiedzenia, kalambury, przysłowia i sentencje. Jeżeli one pojawiają się w ścisłym związku z komiczną sytuacją - śmieszą, jeżeli nie - drażnią często banalnością i ograniem. Komediopisarz bowiem tworzy je głównie po to, by służyły indywidualizacji języka określonej postaci, a poprzez cykiiczność występowania współdecydowały w jakimś stopniu o spójności tekstu.

Wyjaśnienie użytych w tekście skrótów

Baj - Michał Bałucki, Bajki, Rkps Ossolineum.

Cie - Michał Bałucki, Ciepła wdówka. Lwów ok. 1925.

Ciężkie - Ciężkie czasy, [w:| M. Bałucki, Pisma wybrane. Kraków 1956, t. 12, s. i62 -292.

Dom - Dom otwarty, [w:| M. Bałucki, Pisma..., t. 12, s. 5 - 126.

Gęsi - Gęsi i gąski, [w:| M. Bałucki, Pisma..., t. 11, s. 271 - 456.

Gr - Grube ryby, [w:J M. Bałucki, Pisma..., t. 11, s. 159 - 270.

Kom - Komedie z oświatą, [w:] M. Bałucki, Pisma..., t. 10, s. 105 - 156.

Kre - Krewniaka. [w:J M. Bałucki, Pisma.... t. 10, s. 157-312.

Na - M. Bałucki, Na łonie natury, Lwów 1913.

Pol - M. Bałucki, Polowanie na męża, Lwów 1927.

Ra - Radcy pana radcy, [w:] M. Bałucki, Pisma..., t. 10, s. 5 - 104.

Sąs - Sąsiedzi. [w:] M. Bałucki, Pisma..., t. 11, s. 5 - 158.

Teatr - M. Bałucki, Teatr amatorski, Lwów ok. 1925.

CoflepacaiiHe

B cTaTbe npeflCTaBJiena nonbrnca onpenejienua MexaHH3Ma KOHTpacTa tcaK jiHHrBHCTHHecKoro cpeflCTBa co3«anHK KOMH3Ma npoH3BeaeHHH. B KOMeflHxx M. Ea-nyijKoro oh (JryHKitHOHHpyeT b nenoM punę pasnoBHjtHOCTeu, Taiojx kuk: 1) KOHTpacT co«epxcaHHJt b MepenyiomHxcx penaHKax onnoro u Toro xce hnu pa3JiHHHbix nepcOHaaceń; 2) KOHTpacT 3iiaHeifHH, co,nep*amnxcx b noneMHuecKHX cnoBax; 3) KOHTpacT, laKJHouaroiHHiicK b HeofibiunoM coertHiieiiHn pa3H0(})yHKUH0-HaJibtibix jieKceM; 4) KOHTpacT Me*ny (Jiopmok h conepacanHeM; 5) KOHTpacT, B03HHKawmHH B pe3yJIbTaTe CTOJIKHOBeHHK CTHJIHCTHHeCKM pa3HOpO«HbIX penJIHK; 6) KOHTpacT, Bbi3BanHbiń HecooTBeTCTBHeM onpefleneHRsi no OTHomeHHio k onpetteJuieMOMy; 7) KOHTpacT, 3aKnioMeiiHbiH b lOMopHCTHuecKH napaJinenbHbix npeBpameHRax; 8) KOHTpacT Meacny óyKBaJibHbiMH h 0Ka3H0naJii>H0 aKTyaJiH3Hpo-BaHHMM nepeHOCHbiM snaueiiHeM JieKceM; 9) KOHTpacT Mexmy HopMaTHBHO 3ByHautHM cjiobom h ero ftHaneKTHbiM BapnaHTOM; 10) KOHTpacT Me»my Hecnorto-HH3HpOBaHHbiMH UHTaTaMH C pOJtHMOH peHbfO; 11) KOHTpacT, 3aKJIIOHeHHbIH B Mop<f>oJiorHHecKOH CTpyKType MaKaponnuecKnx o6pa30BaHHń; 12) KOHTpacT, Ha3BaHHbiń cnoHTaHHOH Bep6aJiH3au;HeH mbicjih, KOTopaa (no 3aMbicny roBoprtmero) flOJDKHa 6bIJia ÓblTb CKpbITOH.