ED (46)

132 V. Zasady wyjaśniania faktów społecznych

do tego samego celu! Gdyby więc naprawdę rozwój historyczny dokonywał się w imię celów, jasno czy też mgliście odczuwanych, fakty społeczne przedstawiałyby nieskończoną różnorodność i wszelkie porównania byłyby prawie niemożliwe. Otóż prawdą jest przeciwieństwo tego poglądu. Bez wątpienia wydarzenia zewnętrzne, których wątek jest powierzchnią społecznego życia, są inne u każdego ludu. Ale tak samo każda jednostka ma swoją historię, chociaż podstawy organizacji fizycznej i moralnej są u wszystkich jednostek takie same. W gruncie rzeczy, kiedy pozna się trochę zjawiska społeczne, jest się zaskoczonym zadziwiającą regularnością, z jaką powtarzają się one wtedy, gdy powtarzają się warunki. Dotyczy to nawet praktyk najbardziej drobnych i na pozór dziecinnych. Taka ceremonia weselna, wyglądająca na symboliczną, jak uprowadzenie panny młodej, występuje dosłownie wszędzie, gdziekolwiek istnieje pewien typ rodziny, związany z kolei z całą organizacją polityczną. Najdziwniejsze zwyczaje, takie jak kuwada, lewirat, egzoga-mia itp., przestrzegane są u najróżniejszych ludów i są symptomatyczne dla pewnego stanu społecznego. Prawo testa-mentowania pojawiło się w określonej fazie historii i biorąc pod uwagę rozmiar jego ograniczeń można orzec, w jakim miejscu ewolucji społecznej się znajdujemy. Łatwo byłoby mnożyć przykłady. Otóż ta powszechność form zbiorowych byłaby niewytłumaczalna, gdyby przyczyny celowe miały mieć w socjologii znaczenie, jakie się im przyznaje.

Kiedy więc przystępuje się do wyjaśniania zjawiska spo -łecznego, trzeba szukać oddzielnie przyczyny, która je wytworzyła, i funkcji, jaką to zjawisko pełni. Używamy słowa „funkcja”, przedkładając je nad słowo „cel”, właśnie dlatego, że zjawiska społeczne na ogół istnieją nie ze względu na użyteczne skutki, jakie wywołują. Trzeba ustalić, czy istnieje odpowiedniość między rozważanym faktem i ogólymi potrzebami organizmu społecznego oraz na czym ta odpowiedniość polega, nie zajmując się tym, czy ma ona charakter intencjonalny. Wszelkie pytania o intencje są zresztą nazbyt subiektywne, by mogły być naukowo ujmowane. Te dwa szeregi faktów nie tylko należy rozłączyć, ale także trzeba je na ogół rozpatrywać w określonej kolejności: najpierw pierwszy, potem drugi. Porządek ten odpowiada bowiem porządkowi faktów. Jest rzeczą naturalną szukać przyczyny jakiegoś zjawiska, zanim spróbuje się określić jego skutki. Metoda ta jest tym bardziej logiczna, że rozwiązanie pierwszej kwestii pomaga często w rozwiązaniu drugiej. Związek przyczyny i skutku zna bowiem charakter dwustronny, na który zwraca się niedostateczną uwagę. Skutek nie może bez wątpienia istnieć bez przyczyny, ale i przyczyna z kolei potrzebuje swojego skutku. Skutek z przyczyny czerpie swą energię, ale oddaje ją jej z powrotem, toteż zniknięcie skutku odbija się na przyczynie¹. Na przykład reakcja społeczna, jaką jest kara, zależy od nasilenia uczuć zbiorowych urażonych przez zbrodnię, ale z drugiej strony, użyteczną funkcją kary jest utrzymywanie owych uczuć na tym samym poziomie intensywności, ponieważ wybuchłyby one, gdyby zamachy na nie nie były

10 - Zasady metody socjologicznej

Nie chcielibyśmy podnosić kwestii z zakresu filozofii ogólnej, które nie byłyby tu na właściwym miejscu. Zauważmy jednak, iż ta odwracalność przyczyny i skutku może dostarczyć środka pogodzenia naukowego mechanizmu z finalizmem, których w jednakowej mierze wymaga istnienie, a zwłaszcza podtrzymywanie życia.