ED (50)

140 V, Zasady wyjaśniania faktów społecznych

aby nim gwałtem zawładnąć. Skoro władza, której ulega jednostka, działając, czując lub myśląc społecznie, panuje nad nią do tego stopnia, dzieje się tak dlatego, że jest ona wytworem sił przerastających jednostkę i nieogarnionych dla niej. To nie od niej pochodzi ten zewnętrzny nacisk, jaki odczuwa; toteż nie to, co odbywa się w jej wnętrzu, może go wyjaśnić. To prawda, że jesteśmy zdolni przymuszać się sami; możemy powściągać swe skłonności, przyzwyczajenia, nawet instynkty, i zatrzymywać ich rozwój poprzez akt inhibicji. Ale inhibicji nie należy mieszać z przymusem społecznym. Pierwszy proces jest odśrodkowy, drugi dośrodkowy. Jeden powstaje w świadomości indywidualnej i zdąża następnie do uzewnętrznienia się; dragi zaczyna się na zewnątrz jednostki, prowadząc następnie do jej urobienia na swe podobieństwo. Inhibicja jest, można powiedzieć, środkiem, za pomocą którego przymus społeczny wytwarza swe skutki psychiczne, ale nie jest przymusem samym.

Jeżeli odsuwamy na bok jednostkę, pozostaje społeczeństwo, a więc w naturze samego społeczeństwa trzeba szukać wyjaśnienia życia społecznego. Można bowiem zauważyć, że przerastając nieskończenie jednostkę zarówno w czasie, jak i w przestrzeni, jest ono w stanie narzucić jej sposoby działania i myślenia uświęcone przez jego autorytet. Ten nacisk, który jest znakiem wyróżniającym fakty społeczne, to nacisk wszystkich na każdego.

Ale można powiedzieć, że skoro jednostki są jedynymi elementami, z jakich tworzy się społeczeństwo, to tym samym pierwsze źródło zjawisk socjologicznych musi być psychologiczne. Rozumując w ten sposób, stwierdzić można równie dobrze, że zjawiska biologiczne dają się wyjaśnić przez analizę zjawisk nieorganicznych. Jest przecież pewne, iż żywa komórka ma za jedyne składniki cząsteczki martwej materii. Wszelako są one połączone i to właśnie połączenie stanowi przyczynę tych nowych zjawisk, które są znamienne dla życia, a nie występują nawet w zalążku w żadnym z połączonych elementów. Rzecz w tym, że całość nie jest tożsama z sumą swych części; jest ona czymś innym i jej właściwości różnią się od właściwości części, z jakich się ona składa. Asocjacja nie jest, jak niekiedy wierzono, zjawiskiem całkiem bezpłodnym, polegającym jedynie na wprowadzeniu zewnętrznych związków między gotowymi faktami oraz ich ustalonymi właściwościami. Czyż nie jest ona, przeciwnie, źródłem wszelkich nowości, jakie powstawały stopniowo w toku ogólnej ewolucji rzeczy? Jakież różnice, jeśli nie różnice w sposobach asocjacji, istnieją między organizmami niższymi i wyższymi, między organizmem żywym a protoplazmą, między tą ostatnią a cząsteczkami nieorganicznymi, z jakich się ona składa? Wszystko daje się ostatecznie rozłożyć na jednorodne elementy, ale te elementy tworzą raz mieszaninę, raz związek, są połączone w taki lub inny sposób. Wolno nam nawet zapytać, czy to samo prawo nie odnosi się do świata mineralnego i czy różnice między ciałami nieorganicznymi nie płyną z tego samego źródła. Dzięki przyjęciu tej zasady społeczeństwo nie jest prostą sumą jednostek, lecz systemem stworzonym przez ich połączenie, któiy stanowi swoistą rzeczywistość i ma swoje własne cechy. Oczywiście, nic zbiorowego nie powstanie, jeśli nie będą dane świadomości jednostkowe, ale ten konieczny warunek nie jest warunkiem wystarczającym. Potrzeba jeszcze, aby te świadomości były skojarzone,