ED (47)

134 V. Zasady wyjaśniania faktów społecznych

karane¹. Tak samo w miarę powiększania się złożoności i ruchliwości środowiska społecznego tradycje, ustalone wierzenia podupadają, stają się bardziej nieokreślone i giętkie; rozwija się zdolność do refleksji. Ta wszakże zdolność jest nieodzowna dla społeczeństw i jednostek w celu przystosowania się do bardziej złożonego i ruchliwego środowiska². W miarę intensyfikowania się ludzkiej pracy jej wytwory stają się liczniejsze i lepsze, ale muszą one być takie właśnie, aby wynagrodzić wysiłek cięższej pracy³. Tak więc przyczyną zjawisk społecznych nie jest bynajmniej myślowa antycypacja funkcji, jaką mają one pełnić; wprost przeciwnie, funkcja ta polega (często w każdym razie) na utrzymywaniu wywołującej je przyczyny, która istniała wcześniej. Jeśli tedy znamy tę ostatnią, pierwszą znajdziemy bez trudu.

Jeśli jednak do określania funkcji należy przystępować dopiero w drugiej kolejności, to jest ono konieczne do pełnego wyjaśnienia zjawiska. Nie użyteczność wprawdzie powołuje je do życia, ale musi być ono użyteczne, aby móc się utrzymać. Wystarczy, by nie służyło do niczego, a będzie tym samym szkodliwe, gdyż w takim wypadku musi kosztować, nie przynosząc niczego w zamian. Gdyby więc większość zjawisk społecznych miała taki pasożytniczy charakter, w budżecie organizmu powstałby deficyt i życie społeczne stałoby się niemożliwe. W rezultacie dla należytego zrozumienia tego ostatniego trzeba koniecznie pokazać, jak zjawiska będące jego tworzywem współdziałają ze sobą w taki sposób, by zapewnić społeczeństwu wewnętrzną harmonię oraz harmonię między społeczeństwem a środowiskiem. Obiegowa formuła określająca życie jako równowagę między środowiskiem wewnętrznym i zewnętrznym jest bez wątpienia tylko przybliżona. Ogólnie rzecz biorąc, jest ona jednak prawdziwa, toteż aby wyjaśnić jakiś fakt życia, nie wystarczy wskazać jego przyczynę, lecz trzeba także -w każdym razie w większości wypadków - odkryć jego udział w ustanawianiu owej ogólnej harmonii.

2

Po wyróżnieniu tych dwóch zagadnień trzeba teraz określić metodę, za pomocą której należy je rozwiązywać.

Metoda wyjaśniania, jaką stosują na ogół socjologowie, jest zarazem finalistyczna i psychologiczna. Te dwie tendencje wiążą się ze sobą. Jeśli bowiem społeczeństwo jest tylko systemem środków zastosowanych przez ludzi w zamiarze osiągnięcia pewnych celów, te cele muszą być jednostkowe, gdyż przed społeczeństwem istnieć mogą tylko jednostki. Z jednostki więc emanują idee i potrzeby, które uwarunkowały powstanie społeczeństw, a skoro wszystko pochodzi od jednostki, przez jednostkę trzeba koniecznie wszystko wyjaśniać. W społeczeństwie nie ma zresztą niczego prócz świadomości poszczególnych jednostek, toteż w tych ostatnich znajduje się źródło wszelkiej ewolucji społecznej. Następnie, prawa socjologiczne mogą być tylko wnioskami z bardziej ogólnych praw psychologii;

1

Zob. Emile Durkheim, O podziale pracy społecznej, ks. 1, rozdz. 2, a zwłaszcza s. 139 i nast.

2

⁵ Zob. ibid., s. 37-39.

3

Zob. ibid., s. 295 i nast.