ED (48)

136 V. Zasady wyjaśniania faktów społecznych

ostateczne wyjaśnienie życia zbiorowego polega na pokazaniu, jak wypływa ono z natury ludzkiej. Robi się to bądź przez bezpośrednie i niezależne od obserwacji dedukowa-nie z niej tych praw, bądź przez odnoszenie ich do niej po przeprowadzeniu jakichś jej obserwacji.

Posłużyliśmy się niemal dosłownie terminami, z jakich korzysta Augustę Comte, charakteryzując swoją metodę. „Skoro - mówił on - zjawisko społeczne ujęte totalnie jest po prostu tylko rozwojem ludzkości [podkr. - E. D.], w którym nie powstają żadne nowe zdolności, to wszystkie odkiyte przez obserwacje dyspozycje powinny się odnaleźć chociaż w zarodku we wzorze, który biologia ułożyła zawczasu dla socjologii Oznacza to, iż według niego

dominującym faktem życia społecznego jest postęp, ten zaś zależy od czynnika czysto psychicznego, tj. skłonności ludzkiej do doskonalenia coraz bardziej swej natury. Fakty społeczne są nawet do tego stopnia bezpośrednio pochodne od natury ludzkiej, że w pierwszych fazach historii można byłoby je wprost z niej dedukować bez konieczności uciekania się do obserwacji^{1 2}. To prawda, że Comte przyznaje, iż tej metody dedukcyjnej nie da się zastosować do późniejszych okresów ewolucji. Niemożliwość ta jest wszakże czysto praktyczna. Wynika stąd, że odległość między punktem wyjścia i punktem dojścia staje się zbyt wielka, aby umysł ludzki mógł bez obawy przed zabłądzeniem tyzyko-wać przebycie jej bez przewodnika³. Stosunek między podstawowymi prawami natury ludzkiej i ostatecznymi wynikami postępu nie przestaje jednak być uchwytny poprzez analizę. Najbardziej złożone formy cywilizacji są tylko rozwiniętym życiem psychicznym. W ten sposób nawet wtedy, gdy teorie psychologiczne nie mogą wystarczyć jako przesłanki rozumowania socjologicznego, są one sprawdzianem wartości twierdzeń ustalonych indukcyjnie. „Każde prawo społecznego następstwa - mówi Comte -poparte całym możliwym autorytetem metody historycznej, dopiero wtedy może być ostatecznie przyjęte, gdy zostanie powiązane z pozytywną teorią o naturze człowieka”⁴. A więc zawsze ostatnie słowo należy do psychologii.

Taka jest również metoda Spencera. Według niego bowiem dwoma pierwotnymi czynnikami zjawisk społecznych są środowisko kosmiczne oraz konstytucja fizyczna i moralna jednostki⁵. Otóż to pierwsze wpływać może na społeczeństwa wyłącznie poprzez tę drugą, która okazuje się w ten sposób głównym motorem ewolucji społecznej. Jeżeli tworzy się społeczeństwo, to w tym celu, by pozwolić jednostce zrealizować jej naturę; wszelkie przeobrażenia, przez jakie społeczeństwo przechodzi, mają za zadanie uczynić tę realizację łatwiejszą i pełniejszą. Dzięki tej zasadzie Spencer przed podjęciem jakichkolwiek badań organizacji społecznej uważał za wskazane poświęcić prawie cały pierwszy tom [cz. 1-3] swych Zasad socjologii studiowaniu człowieka pierwotnego od strony fizycznej, uczuciowej i intelektualnej.

Augustę Comte, Metoda pozytywna, s. 204.

Zob. ibid., s. 206-207, 226-229.

Zob. ibid., s. 207.

" Ibid., s. 204.

Zob. Herbert Spencer, Zasady socjologii, t. 1 [tom ten obejmuje cz. 1 (Dane socjologii) Zasad), tłum. Józef Karol Potocki, Warszawa 1889, s. 17.