ED (18)

76 //. Zasady obserwacji faktów społecznych

się uprawnionym, jeśli nie istnieją jakieś przeciwwskazania¹⁶, do badania go za ich pośrednictwem.

Kiedy więc socjolog podejmuje badanie jakiegoś szeregu faktów społecznych, winien starać się je rozpatrzyć od tej strony, gdzie są one oddzielone od swoich jednostkowych manifestacji. Kierując się tą zasadą, zbadaliśmy solidarność społeczną, rozmaite jej formy i ewolucję, poprzez system wyrażających ją norm prawnych¹⁷. Podobnie, jeśli staramy się wyróżnić i sklasyfikować różne typy rodzin, kierując się literackimi opisami, jakich dostarczali nam podróżnicy i czasami historycy, narażamy się na pomieszanie najrozmaitszych gatunków, na łączenie typów najbardziej od siebie różnych. Jeśli natomiast bierzemy za podstawę tej klasyfikacji ustrój prawny rodziny, a zwłaszcza prawo sukcesji, mamy obiektywne kryterium, które nie będąc niezawodnym, chroni wszelako od wielu błędów¹⁸. Chcemy dokonać klasyfikacji różnych rodzajów zbrodni? Postaramy się odtworzyć sposoby życia, obyczaje zawodowe występujące w różnych światach przestępczych; stwierdzimy istnienie tylu typów kryminologicznych, ile ta organizacja ma różnych form. Aby uchwycić obyczaje i wierzenia ludowe, sięgniemy po przysłowia i powiedzonka, które je wyrażają. Postępując w ten sposób, tymczasem pozostawimy niewątpliwie poza nauką konkretną materię życia zbiorowego,

¹⁶    Aby to podstawienie uznać za nieuprawnione, trzeba byłoby np. mieć powody do przypuszczenia, iż w danym momencie prawo nie wyraża prawdziwego stanu stosunków społecznych.

¹⁷    Zob. Emile Durkheim, O podziale pracy społecznej, ks. 1.

¹⁸    Zob. Emile Durkheim, Introduction a la Sociologie de la familie, „Annales de la Faculte des lettres de Bordeaux” 1888, s. 257-281.

jednakże będąc tak zmienną, nie może być ona uznana za poznawalną a priori. Jeżeli wszakże chce się postępować zgodnie z metodą, trzeba kłaść fundamenty na mocnym gruncie, nie zaś na ruchomych piaskach. Trzeba zająć się rzeczywistością społeczną tam, gdzie możliwości badań naukowych są największe. Dopiero później będzie można prowadzić poszukiwania dalej i poprzez kolejne przybliżenia chwytać tę umykającą rzeczywistość, której nigdy, być może, ludzki umysł nie zdoła ogarnąć w całości.