ED (15)

70 //. Zasady obserwacji faktów społecznych

przejściowych i mniej lub bardziej patologicznych okolicznościach. Eliminacji tej dokonuje on jednak na podstawie swej najzupełniej osobistej koncepcji moralności. Wychodzi mianowicie od poglądu, że potok ewolucji moralnej, rozpatrywany u swych początków lub blisko nich, niesie mnóstwo rozmaitych śmieci i nieczystości, które później stopniowo wyrzuca, aby dzisiaj dojść do zupełnego oczyszczenia z przypadkowych elementów zakłócających pierwotnie jego bieg. Zasada ta nie jest jednak ani oczywistym pewnikiem, ani dowiedzioną prawdą; to tylko hipoteza, i to pozbawiona jakiegokolwiek uzasadnienia. To, co w moralności się zmienia, jest nie mniej zgodne z naturą rzeczy od jej składników niezmiennych. Owe przemiany, jakim uległa moralność, świadczą tylko o zmienności samych rzeczy. W zoologii nie uważa się form właściwych gatunkom niższym za mniej naturalne od form występujących na wszystkich szczeblach rozwoju świata zwierzęcego. Podobnie, fakty uważane za zbrodnicze przez społeczeństwa pierwotne, choć zatraciły następnie tę kwalifikację, są tak samo rzeczywiście zbrodnicze w wypadku tych społeczeństw jak te, które dzisiaj nadal tępimy. Pierwsze są związane ze zmieniającymi się warunkami życia społecznego, drugie - z jego warunkami stałymi, ale i jedne, i drugie są tak samo sztuczne.

Co więcej, nawet gdyby owe czyny niesłusznie nabrały zbrodniczego charakteru, nie można byłoby oddzielić ich radykalnie od innych, gdyż chorobowe formy jakiegoś zjawiska mają tę samą naturę co formy normalne, a tym samym w celu określenia tej natury konieczne jest obserwowanie jednych i drugich. Choroba nie jest przeciwieństwem zdrowia; są to dwie odmiany tego samego gatunku, które wzajemnie się tłumaczą. Jest to zasadą od dawna uznaną i praktykowaną zarówno w biologii, jak i w psychologii; socjolog tak samo obowiązany jest jej przestrzegać. Jeżeli nie zgodzi się z poglądem, że to samo zjawisko może mieć taką lub inną przyczynę, czyli nie będzie zaprzeczać zasadzie przyczyno-wości, to przyczyny nadające w warunkach nienormalnych jakiemuś czynowi znamię wyróżniające zbrodnię nie mogą różnić się jakościowo od tych, które ten sam skutek wytwarzają w warunkach normalnych; różnią się one tylko ilościowo lub z powodu działania w odmiennych okolicznościach. Zbrodnia anormalna jest tedy również zbrodnią i powinna być objęta definicją zbrodni. Cóż się jednak dzieje? Garofalo bierze za rodzaj to, co jest tylko gatunkiem lub zgoła zwykłą odmianą. Fakty, do jakich stosuje swoją formułę zbrodniczo-ści, są tylko nieznaczną mniejszością wśród tych, które owa formuła powinna obejmować. Nie mieszczą się w niej ani zbrodnie religijne, ani wykroczenia przeciwko etykiecie, ceremoniałowi, tradycji itp., które zniknęły wprawdzie z naszych nowoczesnych kodeksów, ale były głównym przedmiotem uwagi prawa karnego społeczeństw dawniejszych.

Ten sam błąd metodologiczny sprawia, że niektórzy obserwatorzy odmawiają dzikim wszelkiej moralności¹⁵. Zakładają oni, iż nasza moralność jest moralnością, a ludy pierwotne oczywiście nie znają jej lub istnieje ona u nich jedynie w stanie zalążkowym. Definicja taka jest wszakże arbitralna. Zasto-

¹⁵ Zob. Sir John Lubbock, Początki cywilizacji. Stan pierwotny człowieka i obyczaje dzikich współczesnych, tłum. B. i Z., t. 3, Warszawa 1873, rozdz. 8. Jeszcze ogólniej, ale nie mniej fałszywie powiada się, że dawne religie są amoralne lub niemoralne. Prawda jest taka, że każda z nich ma swoją własną moralność.