egz filozofia (33)

191

i | Charakterynyka szkól łHozoftcznych Średniowiecza

_jjg^aniem Tomasza etapy działania woli to: a) intencja, czyli skierowanie woli ku określonemu celowi (np. uczeń chce zdać egzamin), b) rozwaga, czyli analiza wszystkich możliwych środków, które mogą jednostkę do tego celu doprowadzić (co uczeń może zrobić, żeby zdać egzamin), c) sąd rozumu praktycznego (polega na ocenie, na jakie środki w tym przypadku można się zgodzić), d) wybór woli, należy wybrać jedną z możliwości (w przypadku ucznia najlepiej się nauczyć). Wybór jest zawsze aktem mieszanym działania rozumu i woli, gdzie niewielką przewagę ma intelekt. Tym, co usprawnia ludzką wolę do dobrego działania, są dyspozycje i sprawności. O ile dyspozycje mamy dobre, to sprawności mogą być dobre (cnoty), ale także złe (wady), jeżeli ktoś często oszukuje, to nabiera skłonności do oszukiwania, bądź łatwości wybierania wygodnych dla siebie rozwiązań.

Cnoty Tomasz podzielił na intelektualne (mądrość, zrozumienie, wiedza, roztropność) i etyczne (roztropność, męstwo, umiarkowanie, sprawiedliwość) - pierwsze dotyczą sprawności intelektu, a drugie woli. Roztropność pojawia się w dwóch grupach cnót, co wskazuje na powiązanie woli i intelektu. Człowiek, rozwijając w sobie cnoty intelektualne, etyczne oraz podarowane mu od Boga cnoty ewangeliczne (wiara, nadzieja, miłość) zmierza dó moralnej i duchowej doskonałości. Co ciekawe Tomasz uważał, że doskonałość można osiągnąć, ale nie dzieje się to dzięki siłom ludzkim, lecz jedynie przez współdziałanie ludzkich zdolności z boską pomocą (łaską i darami Ducha Świętego).

Cnoty dotyczą podmiotowego aspektu działania człowieka, a prawo -aspektu przedmiotowego. Prawo jest stanowione przez prawodawcę. Największą zbiorowością rządzi Bóg i to on nadaje światu prawo. Tworzy ono piętrową strukturę. Na samej górze struktury jest a) prawo wieczne (określa reguły rządzące całym kosmosem, w tym prawa fizykalne), b) niżej jest prawo natury (dotyczy wszystkich istot żywych), prawo natury odniesione do człowieka to prawo naturalne, c) na najniższym poziomie znajduje się prawo ludzkie (stanowione przez człowieka). Prawo państwowe powinno być zgodne z prawem natury. Władza pochodzi od Boga, zatem także monarcha musi szanować prawo natury. Jeżeli tego nie czyni, jest to powód do „obywatelskiego nieposłuszeństwa”. Jego uzasadnieniem nie jest niechęć wobec władcy, ale miłość do prawa Bożego i ustanowionego przez niego prawa natury.