page0435

CHARAKTER SZKÓŁ SOKRATESOWYCII. 429

wyrobu, przechowały się tam także resztki pierwotnego Objawienia nadprzyrodzonego. Na niem spoczywa każda religia pogańska, tak jak późniejsze pokłady geologiczne, na wcześniejszych bazaltach i granitach, o czem zwykle zapominają mitologowie ze szkoły Euhemera. Każda religia starożytna zachowała coś z owćj pierwszćj tradycyi o Bogu, Stwórcy rodzaju ludzkiego, a jeżeli każda wyrodziła się w karykaturę, czasem potworną, czasem śmieszną, można zawsze w niej dostrzedz pewnych rysów wzniosłój i przedziwnie pięknej idei Bóstwa, która w ciągu wieków zaciemniała i wykrzywiała się w miarę, jak społeczeństwo oddalało się od źródła Prawdy i Miłości.

Przebiegliśmy rozwój czterech szkół, z których każda od Sokratesa wywodzi swój początek. Pomimo tego samego źródła, zaraz na wstępie ukazują tak odmienne poglądy, postępki i cele, że trudno uwierzyć, iż to wspólne jednego rodzica dzieci. A w dalszym ciągu bardzićj jeszcze wzmagają się te różnice, tak, iż po stu latach (dłużćj żadna z tych szkół nie istniała), czcigodne rysy założyciela znikły prawie zupełnie, a według fatalnego atawizmu w ostatnich epigonach odżył typ przedsokratesowych Sofistów. I pytasz zdziwiony: skąd taka rozmaitość na początku, a potem takie zdziczenie? Trudno bowiem pogodzić się z myślą, że Di o gett es w beczce, Arystyp na dworze syrakuzańskim, Euklid dysputujący bez przerwy o wszystkiem i niczem, są prawowitymi następcami wielkiego myśliciela, który umiera za prawdę. A jednak każdy z nich w czemś do niego podobny. Taka to była natura bogata i wszechstronna, że żaden z uczniów nie zdołał objąć całćj, lecz tylko cząstkę sobie przyswoił. Sokrates jest przede-wszystkiem wielką osobistością; systemu nie napisał, ale każdą myśl swoje przelał w życie. Znaczenie jego dziejowe w tern, że filozofię z wyżyn powietrznych teoryi sprowadził do rzeczywistości czynu, a tego żądał także od uczniów. Ci wedle skłonności^:— wykształcenia, zdolności, każdy inaczej zrozumieli jego osobistość i zadanie przez niego stawiane. Sokrates powtarzał, że tylko przez prawdę dochodzi się do szczęścia, a prawdy nie nabywa się bez dialektyki, która rozjaśnia pojęcia a duszę z błędów oczyszcza. Me gar ej czy cy, to, co dla mistrza było środkiem tylko, zrobili celem ostatnim, a zapomniawszy o wykonywaniu cnót, woleli kłócić się o prawdę lub raczćj o to, co innym wydawało się prawdą. Sokrates, choć szczęścia zupełnego spodziewał się dopiero w ży-

http://rcin.org.pl