hum1

Andrzej Strychalski

MIĘDZYNARODOWE PRAWO HUMANITARNE

Na międzynarodowe prawo humanitarne składają się zarówno normy prawa zwyczajowego, jak i normy prawne, ustanowione przez państwa w wyniku ich działalności prawotwórczej. Przepisy tego prawa, którego podstawowe ogniwo stanowią konwencje genewskie i haskie, uzupełniają unormowania międzynarodowych reguł walki zbrojnej.

Międzynarodowe prawo humanitarne obejmuje zepsół norm. których wspólną cechą jest określenie praw człowieka jako jednostki oraz jako członka społeczności ludzkiej, oraz ochrona człowieka przed zjawiskami godzącymi w jego prawa.

Początków tego prawa szukać możemy w odległej przeszłości. JuZ w hinduskim kodeksie Manu z II wieku p.n.e.. określając reguły walki wyrażono potrzebę humanitarnego traktowania rannych, chorych i tych. którzy nie biorą udziału w walce'. Platon i Arystoteles mówią w swych dziełach o potrzbie humanitarnego i cywilizowanego obchodzenia się z pokonanymi oraz niepustoszenia ich mienia, zwłaszcza w wojnach wewnętrznych między Grekami.^{1 2 3}

W Średniowieczu duży wpływ na kształtowanie humanitarnych reguł walki wywierało chrześcijaństwo oraz tradycje państw germańskich. Ukształtowało się wówczas prawo azylu w świątyniach chrześcijańskich, me dotyczyło ono jednak wojen religijnych. Wprowadzono też zakazy prowadzenia walki w określone dni tygodnia; w święta i w okresie postów (ustanowiono na przykład zakaz prowadzenia walki, zwany ..Treuga Dei”. Pokój Boży - od godziny trzeciej po południu w sobotę do godziny szóstej rano w poniedziałek)³.

ąO. <• 'tosf r* <1 (- £isD:?_

J/yaue

ęp

Międzynarodowe prawo humanitarne    271

W okresie tym powstał też kodeks rycerski, który propagował cnoty, takie jak: honor, wierność, łagodność wobec pokonanych i bezbronnych, prawość w walce itp.

Okres Oświecenia, mimo postępu w nauce, sztuce i oświacie, przyniósł powrót do niehumanitarnych metod prowadzenia wojen. Stało się tak za sprawą powszechnego korzystania z usług wojsk najemnych, które nie stosowały żadnych zasad humanitarnego postępowania w walce. Rozwój broni palnej sprawił, że na polach walki ginęło wówczas i odnosiło rany znacznie więcej żołnierzy. W jednej bitwie prowa-dzonej przez Napoleona I. ginęło niejednokrotnie kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy, a osiem razy tyle umierało później na skutek odniesionych ran i chorób zakaźnych.

Od czasów wojny krymskiej (1853-1856) datuje się rozwój zorganizowanych form niesienia pomocy ofiarom wojny. Początek owemu ruchowi dała Florence Nightingale, prowadząc działalność pielęgniarską w szeregach armii angielskiej w 1854 roku. Skalę międzynarodową nadano takiej pomocy dzięki inicjatywie Szwajcara Henry Dunanta. Poruszony okrucieństwami walk pod Solfcrino we Włoszech⁴, przyczynił się on do utworzenia w 1863 roku organizacji niosącej pomoc ofiarom wojny - Międzynarodowego Komitetu Pomocy Rannym Żołnierzom, który od 1880 r. przyjął nazwę Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża (MKCK)⁵.

Podpisana z inicjatywy tego Komitetu Konwencja „O poprawie losu rannych w armiach czynnych w polu" (Genewa. 22 sierpnia 1864 r.), dała początek współczesnemu międzynarodowemu prawu humanitarnemu. Konwencja ta składała się z dziesięciu artykułów i ustanawiała główne zasady polepszenia losu rannych i chorych żołnierzy, bez względu na ich przynależność do tei czy innej armii. Przewidywała utworzenie w każdym z państw-sygnatariuszy. Komitetu pomocy rannym i chorym żołnierzom. Ustanowiła też międzynarodowy obowiązek przestrzegania kilku ważnych zasad humanitarnych:

—    formacje i personel sanitarny armii uznaje się za neutralne:

-    ludność cywilna niosąca pomoc rannym i chorym żołnierzom ma być szanowana i pozostaje wolna;

-    ranni i chorzy żołnierze mają być zbierani z pola walki i opatrywani bez względu na ich narodowość;

—    formacje sanitarne i personel sanitarny używają jednolitego znaku czerwonego krzyża na białym polu (godło Szwajcarii o odwróconych barwach)⁶.

Postanowienia Konwencji z 1864 r. zostały rozszerzone w podpisanej w 1899 r. w Hadze Konwencji ..o przystosowaniu do wojny morskiej Konwencji genewskiej z 1864 r.⁷. Następnie w 1906 r. w Genewie podpisano Konwencję „O polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych"⁸, która poszerzyła i zastąpiła poprzednie unormowania. Zasady Konwencji z 1906 r. zostały rozciągnięte na wojnę morską w Konwencji haskiej z 1907 r. Na Konferencji w Hadze w 1907 r. skodyfikowono prawo wojenne przyjmując trzynaście konwencji. Jednym z najważniejszych osiągnięć tej Konferencji była IV Konwencja, wprowadzająca Regulamin Praw i Zwyczajów Wojny Lądowej. Sformułowano w nim zasady traktowania jeńców wojennych (umożliwiając niesienie pomocy jeńcom przez MKCK i narodowe stowarzyszenia

1

’ Por. N. Singh. Armed conflicts and humanitanan laws ot Ancient India. (w:J Etudies et essnys sur Ib droit International humanitaire et sur les prmcipes de la Croix-Rouge (praca zbiorowa). Genewa-Haga 1984. s. 531 i nast.

- Platon; Państwo (tłum. W. Wit wieki), t. I.. s. 282-286. t. II. s. 274-276.

Arystotelasi-Polityka (tłum-L.-Ptotrowtcz).-Warszawa 1964. s. 324.

2

Zasady te wprowadzono uchwałą Soboru w Elne we Francji (1027). Por. M. Flommmg.

3

Międzynarodowe prawo konfliktów zbrojnych. Zbiór dokumentów. Warszawa 1991, s. 4

4

*    H. Ounant. Wspomnienie Sotfenno. Warszawa 1983.

5

^s P. Boissier. Henry Dunan. Warszawa 1983. s. 14-17

6

*    Dawniej używano innych symboli, np. w polskich oddziałach w Powstaniu Styczniowym - ttag czarnych, w armii amerykańskiej - Mag czerwonych.

7

Las conventions et declararions do ta Hayo de 1899 es 1907. Mowy Jork 1918. s. 227.

8

^d Tekst: Dz.U. z 1927 r. Nr 28. poz. 225.