img003

1

przymiotniki „półpełny” i „półpusty” wskazują na ten sam ilościowo stan butelki, ale pierwszy z nich, użyty przez optymistę z anegdoty, i drugi, którym go za-stąpił pesymista, Jwskazują na Hwa różne plany ód-mesiegia?' pełnąJ^ustą butelkę. Dw^trocKę fdźne""pla-nyoSniesienia dzielą też antycypujące „za dwadzieścia minut szósta” od retrospektywnego „piąta czterdzje-

Stałe używanie metalingwistycznej komutacji w danym korpusie każdego języka stwarza podstawę do opisu i analizy znaczeń leksykalnych i gramatycznych możliwą do przyjęcia nawet dla tych badaczy, którzy dotąd wierzą, że „kryteria determinujące trzeba będzie zawsze ustalać w terminach dystrybucji”. Zacytujmy takie pary odwracalnych sądów, jak: „hermafrodyci są jednostkami mającymi organy płciowe męskie i kobiece” — „jednostki mające organy płciowe męskie i kobiece są hermafrodytami”, lub: „centaury są jednostkami mającymi ludzką głowę, ramiona i tors, a resztę ciała i nogi końskie” — „jednostki mające ludzką głowę, ramiona i tors, a resztę ciała i nogi końskie, są * centaurami”. Te dwie pary stawiają nas wobec meta-lingwistycznych twierdzeń, które wprowadzają infor- - * mację o znaczeniu nadanym słowom „hermafrodyta” i „centaur” w słowniku angielskim, ale nie mówią nic

0    statusie ontologicznym nazwanych jednostek. Dostrzegamy różnicę semantyczną między rzeczownikami „ambrozja” i „nektar” lub „centaur”/! „sfinks”

daje nam boską rozkosz; sfinks jako nazwa osoby enigmatycznej.

Twierdzenia o istnieniu lub nieistnieniu w stosunku do takich fikcyjnych jednostek wzbudziły długie filozoficzne spory, ale z językoznawczego punktu widzenia czasownik istnienia jest eliptyczny, jeśli mu nie towarzyszy określnik lokalizujący: „jednorożce nie istnieją w faunie naszego globu”, „jednorożce istnieją w grec-ko-rzymskiej i chińskiej mitologii”, „w tradycji gobeli-

1    umiemy zamienić dwa ostatnie wyrazy na obrazy lub rzeźby mimo braku tego typu jednostek w naszym doświadczeniu. Słowa, o których mowa, mogą ** być nawet użyte nie tylko we właściwym, ale i w figuralnym znaczeniu: ambrozja jako pożywienie, które

nów”, „w poezji”, „w naszych snach” itp. (Tu widzimy | językoznawczą doniosłość pojęcia _TTuniwersum wypp-\ * ‘ więdzi” (Universe oj Discourse) wprowadzonego przez/ *J^j^._Morgan*ui zastosowanego przez Peirce’a: „Cza-~śe£Trnoze to być uniwersum fizyczne,""Hedy indziej wyobrażalny «świat>> jakiejś sztuki lub powieści, to znów szereg możliwości.’'*) To pojęcie uniwersum wypowiedzi jest relewantne dla językoznawczego podejścia do semantyki zarówno wtedy, kiedy wypowiedź bezpośrednio do niego się odnosi, jak i wtedy, kiedy jest ono tylko pośrednio zawarte w wymianie komunikatów miedzy rozmówcami.

/Gdy uniwersum wypowiedzi odsyła nas do sfery nazewnictwa technologicznego, wąż jest rozumiany jako nazwa gumowej rury prowadzącej wodę, a raki są nazwą metalowych kolców przymocowanych do butów służących do wspinania się na słup;. W języku rosyjskim końki, „małe konie”, są nazwą łyżew. Dwie sąsiadujące ze sobą zwrotki w Eugeniuszu Onieginie Puszkina (rozdział IV, XLII—XLIII) malują wczesno-zimowy krajobraz i radość małych wiejskich chłopców rysujących świeży lód łyżwami („małymi końmi”); obrazek ten jest przeciwstawiony nudzie pana, którego źle podkuty koń potyka się na lodzie. Wyraźny kontrastowy paralelizm końki i koń znika w przekładzie na języki, które nie mają końskiego obrazu łyżew. Zmiana nazwy końki ze zwierząt na nieożywiony środek lokomocji z odpowiednią zmianą paradygmatu fle-ksyjnego została dokonana pod kontrolą metajęzykową.

Metajęzyk iest_żvwotnwn czynnikiem każdęgo.języ*-Jto wego^Lozwoju. hgterpretacja jednego znaku języko-jyęgo przez-inne, poH~lakimś"*wżględem homogeniczne znaki tego samego języka, jesJLoperacją jpetajęzykową, która mełni zasadniczą rolę yj uczeniu się języka przez dzieeko.- Obserwacje dokonane w ostatnich dziesięcioleciach, w szczególności przez rosyjskich ‘badaczy A. N. Gwozdiewa i K. I. Czukowskiego, pokazały, jak wiele miejsca zajmuje rozmowa o języku w zachowaniu językowym dzieci przedszkolnych, które wykazują skłonność do porównywania nowych nabytków z wcześniejszymi oraz do porównywania własnego sposobu mówie-

387