88294 img003 (19)

przymiotniki „półpełny” i „półpusty” wskazują na ten sam ilościowo stan butelki, ale pierwszy z nich, użyty przez optymistę z anegdoty, i drugi, którym go zastąpił pesymista, wskazują na dwa różne plany od-plesienla? pełną J-pustą butelkę. Dwa t roćK ę"To żfi~e~ pTa -i^odniesienia dzielą też antycypujące ,,za dwadzieścia minut szósta” od retrospektywnego „piąta czterdzieści”.

Stałe używanie metalingwistycznej komutacji w danym korpusie każdego języka stwarza podstawę do opisu i analizy znaczeń leksykalnych i gramatycznych możliwą do przyjęcia nawet dla tych badaczy, którzy dotąd wierzą, że „kryteria determinujące trzeba będzie zawsze ustalać w terminach dystrybucji”. Zacytujmy takie pary odwracalnych sądów, jak: „hermafrodyci są jednostkami mającymi organy płciowe męskie i kobiece” — „jednostki mające organy płciowe męskie i kobiece są hermafrodytami”, lub: „centaury są jednostkami mającymi ludzką głowę, ramiona i tors, a resztę ciała i nogi końskie” — „jednostki mające ludzką głowę, ramiona i tors, a resztę ciała i nogi końskie, są centaurami”. Te dwie pary stawiają nas wobec meta-lingwistycznych twierdzeń, które wprowadzają informację o znaczeniu nadanym słowom „hermafrodyta” i „centaur” w słowniku angielskim, ale nie mówią nic

0    statusie ontologicznym nazwanych jednostek. Dostrzegamy różnicę semantyczną między rzeczownikami „ambrozja” i „nektar” lub „centaur”/ i „sfinks”

1    umiemy zamienić dwa ostatnie wyrazy na obrazy lub rzeźby mimo braku tego typu jednostek w naszym doświadczeniu. Słowa, o których mowa, mogą być nawet użyte nie tylko we właściwym, ale i w figuralnym znaczeniu: ambrozja jako pożywienie, które daje nam boską rozkosz; sfinks jako nazwa osoby enigmatycznej.

Twierdzenia o istnieniu lub nieistnieniu w stosunku do takich fikcyjnych jednostek wżbudziły długie filozoficzne spory, ale z językoznawczego punktu widzenia czasownik istnienia jest eliptyczny, jeśli mu nie towarzyszy określnik lokalizujący: „jednorożce nie istnieją w faunie naszego globu”, „jednorożce istnieją w grecko-rzymskiej i chińskiej mitologii”, „w tradycji gobeli-

nów”, „w poezji”, „w naszych snach” itp. /Tu widzimy | językoznawczą doniosłość pojęcia ..uniwersum wypę-i f wiedzi” (Universe of Discourse) wprowadzonego przez/

| ^ A. de Morgana-J zastosowanego przez Peirce)a: „Czasem" może to być uniwersum fizyczne, kiedy indziej wyobrażalny «świat» jakiejś sztuki lub powieści, to znów szereg możliwości.’) To pojęcie uniwersum wypowiedzi jest relewantne dla językoznawczego podejścia do semantyki zarówno wtedy, kiedy wypowiedź bezpośrednio do niego się odnosi, jak i wtedy, kiedy jest ono tylko pośrednio zawarte w wymianie komunikatów **■ między rozmówcami.

/Gdy uniwersum wypowiedzi odsyła nas do sfery na- • zewnictwa technologicznego, wąż jest rozumiany jako nazwa gumowej rury prowadzącej wodę, a raki są nazwą metalowych kolców przymocowanych do butów służących do wspinania się na słup:\ W języku rosyjskim końki, „małe konie”, są nazwą łyżew. Dwie sąsiadujące ze sobą zwrotki w Eugeniuszu Onieginie Puszkina (rozdział IV, XLII—XLIII) malują wczesno-zimowy krajobraz i radość małych wiejskich chłopców rysujących świeży lód łyżwami („małymi końmi”); obrazek ten jest przeciwstawiony nudzie pana_r którego źle podkuty koń potyka się na lodzie. Wyraźny kontrastowy paralelizm końki i koń znika w przekładzie na języki, które nie mają końskiego obrazu łyżew. Zmiana nazwy końki ze zwierząt na nieożywiony środek lokomocji z odpowiednią zmianą paradygmatu fle-ksyjnego została dokonana pod kontrolą metajęzyko-wą.

Metajęzyk i est żywotnym czynnikiem każdego Jeży-. Jsowego „rozwoju. Interpretacja jednego znaku języko-^jyego przez „inne. podr^kimś^Wźględem homogeniczne ' znaki tego samego języka, jest.pperacjjąjaaetajęzykową, która .pełni zasadniczą role w uczeniu się języka przez dzieeko. Obserwacje dokonane w ostatnich"'dziesięcioleciach, w szczególności przez rosyjskich 'badaczy A. N. Gwozdiewa i K. I. Czukowskiego, pokazały, jak wiele miejsca zajmuje rozmowa o języku w zachowaniu ję-A zykowym dzieci przedszkolnych, które wykazują skłon- \ ność do porównywania nowych nabytków z wcześniej- I szymi oraz do porównywania własnego sposobu mówię- f

387