img007 (19)

Twierdząc, że język jest obrazem naszego świata i że wyjaśnienia zachodzących w nim zjawisk należy szukać w mechanizmach procesów ludzkiego poznania, kognitywiści budują — na mocnych empirycznych fundamentach — teorię, która wykracza daleko poza ramy wcześniejszych teorii językoznawczych.

Językoznawstwo kognitywne jest zatem kolejnym etapem w rozwoju myśli językoznawczej. Jak wszystkie poprzednie, otwiera nowe perspektywy, stwarza nowe obietnice, ale i nowe problemy i niebezpieczeństwa. Proponowany przez nie sposób pojmowania języka pozwala zarazem lepiej zrozumieć sposób, w jaki człowiek pojmuje otaczający go świat. Przyszłość pokaże, czy pozwoli także lepiej pojąć naturę i mechanizmy działania języka, który jest elementem tego świata.

Ą: sjc s|c

Przekazanie myśli uczonego, który wykładowi swojej teorii poświęcił ponad tysiąc stron druku, tak aby jej nie wypaczyć ani zbytnio nie spłycić, okazało się niełatwym zadaniem. Dodatkową trudnością był oczywiście problem przekładu. Chciałabym w tym miejscu podziękować moim seminarzystom, studentom IV roku Filologii Angielskiej UJ — wiele rozwiązań podyktowało mi ich zainteresowanie i dociekliwość. Wdzięczność za pomoc w szukaniu polskich odpowiedników wprowadzonych przez Langackera terminów należy się także moim dwóm koleżankom i przyjaciółkom, Jolancie Antas i Elżbiecie Górskiej. Pani Profesor Marii Honowskiej dziękuję za jej mądrość i życzliwość; mojemu Ojcu — za cenne spojrze

nie na tekst trzeźwyi^pki|pPząinteresowanego laika.

Żadna z wymierdbfłych osób nie odpowiada za braki tej książeczki. /

c:,^! c /

7

g| BIBLIOTEKA ^

1 %

1

14

2 PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA JĘZYKOZNAWSTWA KOGNITYWNEGO

W ramach każdego paradygmatu program naukowy badacza określają jego odpowiedzi na zasadnicze dla jego teorii pytania. Językoznawstwo kognitywne stawia te same pytania, co klasyczny strukturalizm, _z którego wyrosło. Różne są jednak odpowiedzi. Najogólniej rzecz biorąc, pytań tych jest cztery: Co to jest gramatyka”? Co to jest „znaczenie”? Co to jest Język”? Co to jest Językoznawstwo”?

2.1. CO TO JEST GRAMATYKA?

W opisie kognitywistycznym gramatyka danego języka obejmuje te aspekty organizacji treści poznawczych, które dotyczą opanowania przez użytkowników języka obowiązujących w tym języku konwencji. Definiuje się ją jakńInwentarz (a więc spis stanu ilościowego i jakościowego) utrwalonych przez konwencję jednostek danego języka. Inwentarz ten ma określoną strukturę, a wszystkie objęte „inwentaryzacją” jednostki — niezależnie od zakresu zawartych w nich treści oraz od stopnia złożoności — mają charakter symboliczny.

Wyjaśnijmy to na przykładzie. W języku polskim morfem gramatyczny, któremu odpowiada kształt fono-logiczny -ek symbolizuje semantyczne pojęcie „czegoś małego”, a morfem leksykalny realizowany na płaszczyźnie fonologicznej jako dom — obiekt, który nazywamy „domem”. Dołączając morfem -ek do morf emu dom, otrzymujemy strukturę morfonologiczną domek. W, wyniku pełnej integracji fonologicznej i semantycznej obu części składowych, powstaje jednostka nowa — zarówno pod względem treści, jak i kształtu fonologicznego. Jest to skonwencjonalizowana jednostka symboliczna, ponieważ

15