IMGP9484

4)    kultura jest wieloaspektowa,

5)    kultura jest dynamiczna,

61 kultura jest zmienna,

7)    w kulturze występują pewne prawidłowości, które pozwalają analizować ją metodami naukowymi, wreszcie

8)    kultura jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków dla twórczej ekspresji.

Wygląda na to, iż powinniśmy się zgodzić z powyższym wykazem cech przypisywanych kulturze, cech, które stały się przedmiotem drobiazgowej analizy w ramach poszczególnych teorii kultury, jakie na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat wypracowała antropologia. Idąc tym tropem i opierając się na analizie istniejących wówczas (przełom lat czterdziestych i pięćdziesiątych) definicji kultury, Alfred Louis Kroeber i Clyde Kluckhohn pokusili się nawet o ustalenie wspólnej treści wszystkich z nich. I tak: „Na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania, nabyte i przekazywane głównie poprzez sym-boleldaSowiąće'^-wraz z ich wcieleniami w wytworach ludzkich znamienne osiągnięcia grup ludzkich; zasadniczy trzon kultury stanowią tradycyjne (tza. historycznie narosłe i wyselekcjonowane) idee, a szczególnie wiązane z nimi wartości” (Kluckhohn, 1975, s. 32).

¹ ■ Pórównajmyteraz wykaz cech kultury według Herskovitsa z przytoczoną „składankową” jej metadefinicją. W pierwszym wypadku rodzi się podejrzenie, że kultura jest czymś od człowieka niezależnym, obiektywnie się narzucającym, podległym własnym prawom; wprawdzie, jak podaje punkt 1., kultury się uczymy, ale śledząc punkty kolejne, możemy dojść do wniosku, że tak naprawdę jesteśmy jej zakładnikami i poddanymi. Zachowujemy się w określony sposób, nie zdając sobie sprawy z mechanizmów, które ukrywają się za naszymi rzekomo autonomicznymi poczynaniami. Pochylając się natomiast nad tym, co ustalili Kroeber i Kluckhohn, widzimy, że kultura jawi się tutaj jako proces albo zespół wzorów myślenia, odczuwania i reagowania, żapośredniczony poprzez symbole i znajdujący także wyraz w wytworach materialnych. W tym znaczeniu kultura to zespół idei, ma więc charakter zasadniczo mentalny, a uzewnętrznia się ona jedynie pod postacią zachowań (regularnych) i obiektów.(typowych).

Widzimy więc, że mamy tutaj do czynienia z dwiema tendencjami w myśleniu antropologicznym — skłonnością do reifikacji i esencjali-zacii kultury ofez próbą iei ootraktriwaniaJakcTEytu zasadniczo idegęyi-hego. Zajmijmy się najpierw tą pierwszą tendencją, tym bardziej że pomoże to nam zrozumieć tendencję drugą.

Wiemy już, dlaczego pojęcie kultury miało decydujące znaczenie dla uporządkowania i poddania naukowym rygorom klasyfikacyjnym danych, jakimi dysponowała wczesna antropologia. Ponadto jednak /e§cłią; znamienną badań tej gałęzi wiedzy przez większość naszego stulecia stało się poszukiwanie takich systemów społecznych, a więc takich kultur

prymitywnych, w odniesieniu do których ów porządkujący zabieg dałoby się przeprowadzić w sposób pełny. Małe społeczności wyspiarskie i kultury tubylcze Afryki obiecywały, iż na ich przykładzie można będzie pokazać, jak kultura funkcjonuje jako całość, a zatem jak w praktyce wygląda „antropologiczny ład świata”, z którego nie zdajemy sobie sprawy, będąc członkami społeczeństw złożonych, targanych sprzecznościami i regularnymi kryzysami. Nie dziwi zatem, że to w tamte rejony przede wszystkim udawali się badacze europejscy, szukając niezakłóconego ładu i całościowości; antropologia amerykańska z kolei zajęła się swoimi kulturami tubylczymi — Indianami i Eskimosami — ich dni bowiem w zetknięciu z cywilizacją były policzone. A zatem, im szybciej uda się przeprowadzić badania wśród nich, tym więcej z antropologicznego ładu kultury da się pokazać i utrwalić dla potomnych.

Dla antropologów posługujących_.się holistyczną -koncepcją kultury społeczności prymitywne były całościami, które, jeśli tylko nie dochodziło do zewnętrznych ingerencji, bezustannie się odtwarzały w niezmiennej postaci; istniały one właściwie poza czasem i w tym znaczeniu repre-zenowały znaną-Czytelnikowi z rozdziału poprzedniego „solidarność me-chaniczną” Durkheima. Typowym skrótem myślowym, jaki znajdziemy w ówczesnych monografiach terenowych, były stwierdzenia w rodzaju „kultura powoduje”, „sprawia” albo „decyduje”. Skoro ogólna idea kultury każe ją widzieć jako całość wzajemnie powiązanych elementów, konkretna kultura tubylcza na mocy definicji musiała także spełniać takie warunki —- była więc bytem kolektywnym i zuniformizowanym. Warto w tym momencie przywołać metaforę Eogera Keesinga, który określił tę koncepcję mianem „rafy koralowej” (Keesing, 1994, s. 306). W tak pojmowanej kulturze toj"co raz zostało zakumulowane, przechowywało się w stanie nienaruszonym. Dlatego badacz antropolog mógł zasadnie mówić o „kulturze balijskiej”, „kulturze trobriandzkiej”, „kulturze anda-mańskiej”, gdyż nawet mimo rzeczonych zmian o charakterze zewnętrznym, stale przechowywała się esencja każdej z nich, powodująca, iż formowała ona unikatową całość. Słuchający amerykańskiej listy przebojów tubylec — mimo wszystko — reprezentował jakoby tradycyjną kulturę. Zapytajmy, jakie czynniki decydują, że dana kultura utrzymuje stan koherencji, że jest — jak powiadał Kroeber — ładem i uporządkowaniem?

Są dwa zespoły nakładających się na siebie czynników za ten niezmienny stan odpowiedzialnych —fwewnętrzne i zewnętrzne. Tb pierwsze są immanentnie zawarte w samym systemie, a podstaw do ich analizy, dostarczyły dwa główne modele pojęci owe :■ organiczny iling-'wiśfyczny. Z modelem organicznym łącza się koncepcie instytucji i funkcji: ~ka'żda~Euitura istnieje) przechowuje się i odtwarza dzięki instytucjom społecznym, których funkcją jest zachowywanie stabilności i integracji danego systemu. Ten sposób myślenia zapoczątkowany został przez Her-berta Spencera, kontynuowany był przezADurkheimala dn ekstremalnej