IMG73 (2)

210

s/fTNOWANY

Głęboka aktywacja jest użytecznym pojęciem teoretycznym stosowanym przy §gj wyjaśnianiu, jak ludzie reagują na każdą nieprzyjemną myśl. Na przykład wysunęliśmy '51 (Wegner, Smart, 1997) hipotezę, że myśli o śmierci często podlegają głębokiej aktywacji, 31 podobnie jak myśli o swojej podatności na chorobę i myśli o stanach osobistych. Arndt i in. (1997) stwierdzili, że zgodnie z tą pierwszą ideą ludzie, którym przypomniano o ich -śmierci, przejawiali większą dostępność myśli związanych ze śmiercią (mierzoną za -*>. pomocą technik nieopartych na opisywaniu własnych myśli), chociaż w tym samym -■£-czasie nie informowali o żadnych świadomych myślach na ten temat. Zgodnie z drugą gg ideą Swann, Morris i Blumberg (1996) stwierdzili, że aktywni seksualnie studenci iąg college'u, którzy obejrzeli film o AIDS, doświadczali większej dostępności myśli związanych z AIDS podczas wykonywania zadania interferencyjnego typu testu -w Stroopa. Badani, których myśli o AIDS zostały w ten sposób głęboko aktywowane, jg| powoli nazywali kolory, jakimi były napisane słowa pojawiające się na monitorze komputera, szczególnie wtedy, gdy byli pod wpływem obciążenia psychicznego.

W innych badaniach Morris i Swann (1996) stwierdzili, że seksualnie aktywni ludzie, & którym przypomniano o AIDS za pomocą takiego filmu, nie wyrażali wielu świadomych myśli o AIDS.

Głęboką aktywację myśli o stratach osobistych mierzono z kolei w badaniach 9E Wegnera i Golda (1995). Osobom badanym podawano instrukcję polecającą tłumienie j* myśli o jakimś dawnym związku, który nadal ceniły, a następnie, po zakończeniu okresu jjllp tłumienia, umożliwiono im wyrażenie na głos myśli o tym związku. W porównaniu '||pj z tymi, których przedtem nie proszono o tłumienie myśli, osoby te wykazywały Jj zwiększone wzbudzenie psychofizjologiczne (określone na podstawie poziomu przewó- i|p dnictwa elektrycznego skóry), przez cały czas przejawiając wyraźną tendencję do |||| niemówienia o tym dawnym związku. Nie dopuszczały go do świadomości, chociaż jednocześnie ich ciało ujawniało głębokie zainteresowanie tą stratą. Sun głębokiej 'Jgfe aktywacji poznawczej zdaje się być wywoływany przez okoliczności, które zmuszają -ąrp ludzi do myślenia o tym, czego woleliby unikać. W tych warunkach ludzie mogą słabo Jgę

zdawać sobie sprawę z niepożądanych myśli, mimo że są one wyraźnie obecne w tych reakcjach poznawczych i psychofizjologicznych, nad którymi mają mniejszą kontrolę.

Chociaż dotychczas przeprowadzono niewiele badań zmierzających do rozszerzenia tej analizy na przypadek piętna możliwego do ukrycia, jeden kierunek dociekań jest obiecujący. W serii badań Steele i Aronson (1995) stwierdzili, że kiedy studenci afroamerykańscy skupiali uwagę na doniosłym znaczeniu swoich wyników testowych w świetle negatywnych stereotypów dotyczących ich grupy rasowej, wówczas ich wyniki ulegały znacznemu pogorszeniu. Z naszego punktu widzenia intrygującym rezultatem było to, że studenci ci wykazywali także oznaki zwiększonej dostępności poznawczej dla tego negatywnego stereotypu. Jest to wskazówka świadcząca o obecności tłumienia (zob. Wegner, 1994). Chociaż w pracy tej nie szacowano, w jakim stopniu studenci afroamerykańscy potrafiliby świadomie relacjonować te myśli, to jednak przypuszczamy, ze w wielu przypadkach takie stygmatyzujące myśli mogły niewątpliwie zostać usunięte ze świadomości przez tłumienie. Dokładne zbadanie roli głębokiej aktywacji w tym zjawisku „zagrożenia przez stereotyp” (stereotyp* threat) byłoby rzeczywiście interesujące, ponieważ mogłoby także ujawnić, w jakim stopniu widoczne piętna, takie

Utyte koszty utytego pietra

jak rasa, mogą nagle zacząć się zachowywać podobnie jak piętna możliwe do ukrycia, kiedy ludzie znajdują się w takich sytuacjach (jak na przykład rozwiązywanie testu), w których uprzednio widoczne piętna są mniej oczywiste.

Najbardziej interesującą właściwością głębokiej aktywacji jest to, że wskutek niej mogą u ludzi występować przewidywalne zjawiska poznawcze i behawioralne, z których dziwnie nie zdają sobie oni sprawy. Zaobserwowano już jedno z takich zjawisk: dokonywanie projekcji stłumionych cech osobistych na innych. Seria badań przeprowadzonych przez Newmana, Baumeistera i Duffa (1997) dostarczyła poparcia dla modelu „obronnej projekcji" podkreślającego rolę tłumienia. Model ten odbiega znacznie od sformułowania freudowskiego, gdyż koncentruje się na implikacjach świadomego tłumienia. Sugeruje on, że kiedy ludzie napotkają zagrażające informacje o sobie (na przykład negatywne sprzężenie zwrotne dotyczące ich osobowości), będą reagować na takie zagrożenie ego zaprzeczając tej możliwości i tłumiąc myśli o niej. Te procesy obronne powinny więc wytwarzać u nich przekonanie, że nie mają takich niepożądanych cech, jak również powodować chroniczną dostępność tych pojęć cech, które były tłumione. Taka zwiększona dostępność z kolei sprawia, że wykrywanie oznak świadczących o posiadaniu właśnie tych cech będzie prawdopodobne przy spostrzeganiu innych osób. Wynikiem tego procesu obronnego jest projekcja zagrażających cech na innych. Brak świadomego zdawania sobie sprawy z obecności tej cechy u siebie, wynikający z zaprzeczania i niedowierzania, powoduje z kolei to, że nie jest prawdopodobne, aby osoby dokonujące projekcji uświadomiły sobie swój wkład w percepcję.

Konsekwencje głębokiej aktywacji bardzo często mogą występować w życiu tych, którzy ukrywają swoje piętna. Głęboka aktywacja może spowodować u takiej osoby zarówno mniejszą zdolność przetwarzania informacji społecznej, jak i wszechobecną tendencję do interpretowania świata społecznego w kategoriach piętna oraz dużą łatwość przetwarzania informacji dotyczących piętna. Oczekiwalibyśmy także, iż osoba ukrywająca piętno może zauważyć tłumienie go, a więc powinna poinformować o tych usiłowaniach. Sensowne jest także przypuszczenie, że osoba taka doświadczałaby natarczywych myśli o tym piętnie i mogłaby je relacjonować. U osób ukrywających piętno powinno to wywrzeć silny wpływ na miary służące do określenia stopnia dostępności myśli o tym piętnie, jak również można by u nich zaobserwować pośrednie oznaki zaabsorbowania, takie jak obronna projekcja piętna.

Wcześniejsze badania nad skutkami poznawczymi

Wcześniejsze badania dostarczyły nieco danych mających bezpośredni związek z naszymi przewidywaniami. Przede wszystkim, posiadanie piętna może prowadzić do osłabienia zdolności poznawczych osoby stygmatyzowanej. Stwierdzono, że bycie „rodzynkiem” w grupie (na przykład jedyna kobieta w męskiej grupie dyskusyjnej) prowadzi do braków pamięciowych w odniesieniu do treści dyskusji grupowej (Lord, Saenz, 1985). Tego efektu osłabienia nie zaobserwowano, ani nawet nie badano u osób z piętnami możliwymi do ukrycia. Istnieją dane świadczące o tym, że oszukiwanie absorbuje zdolności poznawcze (por. Gilbert, Krull, Pelham, 1988; Lane, Wegner,