IMG)72

M

J. Romantyczny ^sposób odcnuc¹

75

oświeceniowymi uprzedzeniami wobec średniowiecza jako ej¹ ki gwałtu i rozboju, ciemnoty i strachu. Niemieckie zaią średniowieczne, nawet w ruinie, wydzielają ciągle miazm¹ grozy, które zatruwają wyobraźnią okolicznych „spokojny i rządnych mieszkańców". Takie uzasadnienie odnowienia tr¹ niowiecza oczywiście nie mogło się podobać prawdziwym rv mantykom.

Brodziński powstawał przede wszystkim przeciwko freą. tycznym obrazom śmierci w romantyzmie. Drastyczne nar-, szenie tabu śmierci przez romantyczną stylistykę okropno¹ budziło jego najgłębsze zastrzeżenia. Przypominał, jak h» monijnie przedstawiali Grecy dusze ludzkie błądzące po Pilach Elizejskich, z jaką łagodną melancholią traktował dud zmarłych Osjan, jak nawet „dzikie ludy" nie nadają im oc strącającej postaci Do czegóż natomiast posuwają się roma tycy? „Czyż godnym jest chrześcijaństwa malowanie tyr _ okropnych duchów błąkających się po ruinach I lasach, pre

II rażających na ziemi i odstraszających od czekającej nas prą szłości?” (32). I dalej ubolewał nad doprowadzeniem się i stanu, w którym „bodu, niepojęty dar imaginacji same na [by] wynajdywał okropności”, „truł wewnętrzną w sercu sj»

I kojność, abyśmy, oderwani od rzeczywistości naszej, same Okropnymi snami przerażeni byli” (33). Jak widać więc i 4 Lelewela, i dla Brodzińskiego obraz śmierci odcinał rana tyzm bardzo zdecydowanie i od klasycyzmu, i c sentymentalizmu. Średniowiecze i Północ zaś były £ romantyków domenami śmierci; tylko z pomocą tych d w ód kontr kultur i jeszcze baroku romantycy mogli stf¹ rzyć swoją wizję śmierci i zapoczątkować nowożytną sztiś okrucieństwa.

Jeśli Brodziński zwalczał skrajnych romantyków ich wla£ bronią, to czynił tak oczywiście nie tylko ze względów tak? cznych. W istocie uważał — podobnie jak ci romantycy — ¹ rodową literaturę polską za cel swych dążeń. Ale jego id¹ polskości znacznie różnił się od romantycznego — i to właś¹ na obszarach, które nas obecnie najbardziej interesują: śre^; niowiecza i Północy. Brodziński utrzymywał więc: JŚred¹ rycerskie wieki, ten główny punkt romantyczności, od której wzięła nazwisko i odznaczenie się swoje w poezji, nie są ¹ nas, bo nasza polityczna towarzyskość już była zawiązali kiedy się rycerze chrześcijańscy za osobnymi przygodami i |ij|mi błąkali, gdzie obok cnót szczególnych jycerzów ¹1

Estetyka średniowiecznej Północy dziemy gwałty towarzyskie, za którymi nasza imaginacja błąkać się nie ma potrzeby" (64).

Ostremu odcięciu się od kultury Raubritterów jako obcej polskiemu usposobieniu społecznemu towarzyszyło przeświadczenie o odrębności również polskiego katolicyzmu: „Szczególniej zaś nie zaczerniło naszej imaginacji chrześcijaństwo tą posępnością, trwożnymi uczuciami i okropnością duchów, które przerażają imaginacją ludów germańskich, a na męskość człowieka i pogodę wewnętrzną tak ważny wpływ mają” (65).

I oto z takich wywodów wyłaniał się uporczywie obraz polskości — nie spokrewnionej ani z imaginacją germańską, ani z posępnością ziomków Szekspira — łagodnej i pogodnej. „Sła-wianie, my lubim sielanki." Tak ironicznie Mickiewicz strawe-stował wywody Brodzińskiego. Wśród nich znajdą się i te o odmienności Polski w kulturze Północy: „Przy tym uważyć należy, że tak my, jak inne słowiańskie ludy, cechujemy się między północnymi narodami swobodniejszą imaginacją i, oprócz miłej melancholii, nie widziemy w niej przerażenia i okropności” (65).

Oczywiście, romantycy zdawali sobie dobrze sprawę, że negacja „okropności posępności" (68) dotyczy w istocie rzeczy jak najgłębiej politycznych koncepcji narodu oraz widzenia jego teraźniejszości i przeszłości.

Mochnacki miał inną wizję i Północy, i średniowiecza. Przykładał do nich, owszem, kryteria moralne, ale całkowicie różne od Brodzińskiego. Akcja utworu dziejącego się w średniowieczu dała mu powód do następującego stwierdzenia: „Ludzkie namiętności i uczucia miały podówczas wcale różną cechę od dzisiejszych. W owych wiekach wszystko wybujało. I cnoty, i zbrodnie były większe. Wtenczas indywidua w kolosalnej ukazywały się postaci, a masy prawie niczym były; teraz przeciwnie, ogół jest wszystkim, a indywidua, jak drobne atomy w ogromie, nikną, tak, że je zaledwo postrzec można."⁶⁵

Kult jednostek zbrodniczych, lecz wielkich, moralność uwielbionego indywidualizmu to oczywiście kategorie całkiem obce Brodzińskiemu. Swoje rozważania o duchu poezji polskiej snuł on pod znakiem umiarkowania i apologii idyllicznego spokoju. Toteż Mochnacki, pochwaliwszy go w programowym wystąpieniu z 1825 r., że „pierwszy z Polaków zaczął rozumować nad Poezją" i że pierwszy zadał cios „olbrzymiej u nas powa-

1

M. Mochnacki, Trajedia Harald, w: Pisma po raz pierwszy, c. 321.