IMG039

Z takiego punktu widzenia zbrodnie Popiela nabierają swoistego wymiaru dziejowego i dadzą się łatwo uzasadnić. Nie tylko z tego względu, że zrodzony został na „mściciela”, ale głównie dlątego, że jego zbrodnie przyspieszyły duchowy rozwój narodu lechickiego. Po spełnieniu swej misji dziejowej mówi on:

Kupiłem naród krwią... i nad jej strugi Podniosłem ducha, który śmiercią gardzi.⁷⁴

Wskutek okrutnego postępowania Popiela naród stał się odpornym na wszelkie cierpienia i klęski, zahartował się na kolejne stulecia swego istnienia:

Ale przeze mnie ta Ojczyzna wzrosła,

Nazwiska nawet przeze mnie dostała;

I pchnięciem mego skrwawionego wiosła

Dotychczas idzie: Polska — na ból — skała... ⁷⁶

Duch Popiela* oczyszczony przez własne wielkie cierpienia, korzy się i nie pała już więcej nienawiścią, lecz ogromną miłością do swego narodu i w Dokończeniu pierwszego rapsodu zsyła na Polskę siedem błogosławieństw.

Król-Duch jest wszakże nie tylko epopeją historiozoficzną o uniwersalnym postępie świata, a w jego obrębie według tej samej zasady o rozwoju narodu, lecz równocześnie jest — jak to określił Norwid — „mono-epopeją” ⁷⁰ ukazującą dzieje „Ja” samego poety jako Króla--Ducha. „Dla Słowackiego tożsamość z pewnymi osobistościami stała się oczywistą — był Popielem, był Mieczysławem; co do innych nasuwały się interpretacje różne” ⁷⁷. Ale wedle tej samej egocentrycznej mistyki, domagającej się logicznego dopełnienia, drugi Król-Duch — to „Wielki Pierwszy”, czyli Mickiewicz, którego odpowiednikiem w kolejnych wcieleniach będzie Zorian-Piast-Stani sław ⁷⁸. Przedłu-

^T* Rapsod /, pieśń 3, w. 259-260.

⁷⁶ Tamże, w. 313-316.

⁷⁸ C. Norwid, O Juliuszu Słowackim w sześciu publicznych posiedzeniach. Pisma wybrane. Oprać. J.W. Gomulickl, Warszawa 1968, t. IV, s. 243.

¹¹ J. Kleiner, Juliusz Słowacki, jw., t. IV, cz. 2, s, 361.

« Tamie, s. 365.

żając zaś jak gdyby w ogromnym przeskoku dziejowym pasmo rein-kamacyjne aż do połowy XIX stulecia — „dwa najwyższe duchy Polski —• to dwaj wieszczowie” ⁷⁹.

*

Postać Popiela pojawia się epizodycznie również w rapsodzie drugim (trzecim według edycji Pawlikowskiego i wydań wcześniejszych), który w całości Króla -Ducha stanowi jakby — jeśli wolno użyć tego terminu — swoiste intermedium w cyklu genezyjskich reinkarnacji, pomiędzy wcieleniem Popiela (rapsod I) i Mieczysława (rapsod III), wyróżnia się znacznym nasileniem baśniowości i zaopatrzony został w osobny tytuł: Księga legendZe względu na chronologię oraz występujące w nim postacie legendarne przynależy oczywiście do dziejów bajecznych; zawiera bowiem niektóre elementy powszechnie znanego przekazu kronikarskiego o Piaście i Rzepisze, powiązane w jeden ciąg fabularny z motywami baśniowymi ludowego pochodzenia i jako takie wtopione w szerszą strukturę poetycką rapsodu.

Również i tym razem — jak zawsze wówczas, kiedy Słowacki sięga po temat lub tworzywo do zamierzchłej przeszłości narodowej — łatwo zauważyć istotne odstępstwa od wątku podaniowego. Poeta przejmuje jedynie niektóre składniki opowieści o Piaście i Rzepisze, wzbogaca je, przekształca, dopełnia nowymi szczegółami i ostatecznie podanie pierwotne, w ten sposób przetworzone, uzyskuje — jeśliby go sztucznie wydzielić z całości rapsodu — samoistny kształt fabularny.

We wszystkich kronikach treść podania jest mniej więcej ta sama: Piast i jego żona Rzepicha, mający jednego syna, Siemowita (lub Ziemowita), przyjmują serdecznie w swej chacie dwóch podróżnych (odpędzonych wcześniej spod zamku Popiela), którzy następnie biorą udział w uroczystości postrzyżyn Siemowita. Dokonują oni cudu rozmnożenia jadła i napoju, dzięki czemu gospodarze mogli przyjąć w czasie uczty z okazji postrzyżyn syna znaczną liczbę gości, w tym

ⁿ Tamże.

⁸⁰ Tytułu tego brak we wcześniejszych wydaniach, np. w edycji Pawlikowskiego. Na temat tego tytułu zob. Dzieła wszystkie, jw., t. XVI, s. 65-66.

229