IMG729

14 Wstęp

tektura obronna, synagogi. W blok ten włączone zostało zestawienie detalu cechowomuratorskiego z całym ciągiem rozwojowym dekoracji sklepiennych w zaprawie, który można traktować jako podstawę przyszłego ujęcia korpusowego. Ostatni blok, trzeci, zawartością swą odpowiada części V tekstu i obejmuje chronologicznie ostatnią tercję XVII w. — architekturę pełnego baroku w środowiskach w tym czasie prowadzących, czyli w Warszawie i w Wielkopolsce, oraz wybitniejsze acz nieliczne realizacje sakralne tych lat z terenu całej Polski. Pokaźną partię zajmuje twórczość Tyl-mana van Gameren i jego kręgu. Wydzielone tu zostały ponadto dekoracje stiukowe tego okresu oraz włączona architektura drewniana.

Cały album ilustracyjny ułożony został w ten sposób, by niezależnie od tekstu akcentować najistotniejsze czy najbardziej charakterystyczne zjawiska artystyczne dla architektury polskiej wieku XVn. I tak np. celowe wydawało się oddzielenie sztuki „elitarnej”, prowadzącej artystycznie — a więc i tym samym stylowo — od wszystkich odmian i kierunków muratorskich o rozwiązaniach na ogół bardziej tradycyjnych, choć równie istotnych dla całości krajobrazu artystycznego Polski.

Najbardziej samodzielnymi w stosunku do tekstu partiami części ilustracyjnej są zestawienia dekoracji stiukowych i dekoracji sklepiennych w zaprawie, fenomenu tak charakterystycznego dla architektonicznego wystroju polskich wnętrz w wieku XVII. Szczególnie przy prezentacji tych ostatnich starano się uwypuklić ich różną genezę, rozdzielając je na dwie partie dołączone do nurtów, z którymi były związane (niderlandyzujące „okuciowe” — do wczesnej architektury Niżu Polskiego, a muratorskie lubelskie, krakowskie i ich dalsze pochodne — osobno pomiędzy wczesną architekturę Małopolski i Lubelszczyzny), oraz ukazać próbę ich typologii (w pierwszej części zestawienia przyjmując typologię osnowy według rozróżnień zawartych w aneksie do części II tekstu, w dalszej — według wariantów regionalnych). Temu samemu celowi mają służyć zestawy ilustracji, które dotyczą najważniejszych spośród nowych w Polsce w XVII w. zakonów, w tekście omówionych w różnych miejscach dla zachowania chronologii. Podobnie zgrupowano w serie rodzaje architektoniczne (kamienice, zamki itd.) oraz inne elementy, jak np. fasady, portale różnych typów itp., co pozwala dodatkowo na wizualne skojarzenie różnych analogii, m.in. warsztatowych.

W odsyłaczach do ilustracji, umieszczonych na marginesach, zastosowano trojakiego rodzaju zróżnicowanie: cyfry arabskie odnoszą się do fotografii reprodukowanych w woluminie ilustracyjnym, cyfry rzymskie — do ilustracji zebranych na tablicach w woluminie tekstowym (dodatkowa cyfra arabska oznacza numer ilustracji na tablicy), cyfry rzymskie z gwiazdką — do tablic wielobarwnych.

Ryciny kreskowe włamano do woluminu tekstowego w miejscach odpowiadających tokowi wykładu autorskiego. Z nielicznymi wyjątkami stosowano parę rodzajów skal: dla planów pojedynczych budynków 1:500, dla planów zespołów architektonicznych 1:1000, dla planów sytuacyjnych (m.in. obwarowania i ogrody) 1:2000, dla planów założeń urbanistycznych 1:5000 lub 1:10 000, dla przekrojów i elewacji pojedynczych budowli 1:250 lub 1:500, dla przekrojów zespołów architektonicznych 1:1000, a dla detalu 1:100. Przy opracowywaniu planów i przekrojów przyjęto zasadę zalewania na czarno tylko wnętrza murów z XVII w. Partie rekonstruowane znaczono kreskami przerywanymi (z wyjątkiem rysunków rekonstrukcyjnych).

Ponadto w woluminie tekstowym skartografowano (w skali 3 500 000 oraz 1:8 300 000) wybrane problemy i opracowano jedną tablicę genealogiczną oraz mapę ówczesnej Rzeczypospolitej z lokalizacją występujących w tekście obiektów (w skali 1:2 500 000).

Zupełnie niezależną od innych część autorską stanowi wyczerpująca bibliografia obejmująca nie tylko architekturę, ale także opracowania ogólne dotyczące kultury i sztuki.

Oprócz indeksów osób oraz miejscowości i zabytków ułożono indeks rzeczowy, pod kątem klasyfikacji typologicznej porządkujący materiał w zależności od funkcji budynków i charakterystycznych form, m.in. typów przestrzennych, elewacyjnych, czy środowisk.

Elżbieta Gieysztor-Milobędzka