IMG�88

24

Oś wiała / Wychowani

szej wartości, wpływa hamująco na aktywność danej osoby, co sprawia. że nie wykorzystuje ona swoich możliwości.

Realistyczne aspiracje kształtują się na podstawie adekwatnej samooceny. ale również trafnej oceny zewnętrznych warunków działania. Jednym z celów wychowania jest ukształtowanie realistycznych aspiracji wychowanków, stymulujących działanie skuteczne a przy tym przynoszące korzyści jednostce i społeczeństwu. Wymaga to jednak od nauczyciela znajomości swoich wychowanków oraz specjalistycznego przygotowania zawodowego, zwłaszcza w zakresie prowadzenia wnikliwej obserwacji ucznia. Bo zarówno ich. jak i Ich uczniów indywidualne dążenia i aspiracje wykorzystane mają być jako siła napędowa gospodarki. a w związku z tym powinny być racjonalnie kształtowane I obracane w kierunku dążeń konstruktywnych.

Ważnym zadaniem nauczyciela w procesie dydaktyczno-wychowaw-' czym jest kształtowanie norm postępowania uczniów: zasad, wskazań, zaleceń, wzorców działania. Wytworzeniu się norm sprzyja wzbudzanie takich uczuć społeczno-moralnych, jak: życzliwość, współczucie, chęć pomocy innym. Po przykłady nauczyciel może sięgać do życia codziennego, historii bądź literatury. Zbiór społecznie akceptowanych norm postępowania tworzy samoświadomość moralną nazywaną sumieniem. Jest ono ważnym regulatorem działania umożliwiającym odróżnianie czynów społecznie akceptowanych od nieakceptowanych. Normy postępowania pozwalają na dokonywanie moralnej oceny własnego i cudzego postępowania. Samoświadomość jest skuteczniejszym regulatorem ludzkiego działania niż pochodzące z zewnąrz zakazy i nakazy. Kształtowanie zintemałizowa-nych norm moralnych tworzących samoświadomość jest jednym z celów wychowania.

Ważne jest. by nauczyciel umiał uczniowi wyjaśnić znaczenie norm oraz uzasadnić potrzeby ich przestrzegania. Normy postępowania mają swe źródło w wartościach. Określają co dobre, a co złe. co słuszne, a co niesłuszne, co ważne, a co mało znacząco, co zasługuje na szacunek i podziw, a co na negatywną ocenę. Przykładami wartości są: prawda, piękno, sprawiedliwość, uczciwość, ład I porządek. Wartości są zawarte w systemie kultury wytworzonym przez dane społeczeństwo.

W procesie tworzenia się wartości istotną rolę odgrywa wychowanie. Umożliwia ono zapoznanie dzieci i młodzieży z kulturą oraz wytworzonymi przez nią wartościami. Pod wpływem wychowania dokonuje się internalizacja wartości. Ważną rolę w Internalizowaniu wartości uznawanych przez wychowanka odegrać może nauczyciel, który pomoże uczniowi określić hierarchię wartości. Wymaga to jednak dobrego przygotowania ogólnego mającego swoje źródła w pokrewnych pedagogice, psychologii bądź socjologii. Chodzi o to, by nauczyciel był zdolny zaszczepić młodzieży system wartości kulturalnych dostępnych wszystkim ludziom i dających Im możliwość rozwijania osobowości. Kształcenie właściwej hierarchii wartości wymaga nawiązania do wszechstronnych tradycji narodowych oraz do najwybitniejszych osiągnięć kultury ogólnoludzkiej, w której są zawarte podstawowe wartości powstałe w procesie rozwoju społeczno-historyczne-go.

Skąd bierze się niechęć nauczyciela I szkoły do uznania wielości dziecięcych indywidualności? Współcześnie ranga problemu indywidualizacji w procesie dydaktyczno-wychowawczym wzrasta. Jest to zrozumiałe, gdyż każde dziecko jest Inne. Różnice dotyczą zasobów wiedzy. umiejętności i doświadczenia, sposobu wypowiadania się. przebiegu czynności poznawczych i tempa pracy, zainteresowań i zdolności, stosunku do pracy i motywacji ucze-nią się, stanu zdrowia ł właściwości procesów nerwowych, warunków środowiskowych itp. Można więc spostrzec, że różnice między posz-. czególoyml wychowankami określają trzy grupy przyczyn: cechy osobowości ucznia, atmosfera rodzinna oraz działalność szkolna. Dwóch ostatnich grup nie będę tu szerzej omawiać.

Różne jest rozumienie przez pedagogów indywidualizacji w procesie dydaktyczno-wychowawczym. Jedni uważają, że indywidualizacja to pojedyncza wykonywanie zadań przez uczniów w tym samym czasie, inni zaś. że indywidualizacja to: różnicowanie kontroli I oceny, nauczanie wielopoziomowe, podział klasy na zespoły, zajęcia uzupełniające wiedzę uczniów słabych lub zajęcia rozszerzające materiał nauczania dla zdolnych. Ogólna jest Jednak niechęć do indywidualizacji w procesie dydaktyczno-wychowawczym.

Niechęć tę określają trzy powody. Pierwszy historyczny, powojenny.

Po drugiej wojnie światowej szkoła podstawowa jako powszechna, demokratyczna i Jednolita dla wszystkich zdawała się określać jednakowy sposób uczenia, zaniechano więc Indywidualizacji w szerszym zakresie. Pogląd ten zmieniać się zaczął dopiero w łatach siedemdziesiątych. W tym odwrocie do indywidualizacji najpierw zwrócono uwagę na dziecko w klasie pierwszej badając jego dojrzałość szkolną, potem szeroko podjęto tematykę w literaturze pedagogicznej. Drugi powód niechęci — indywidualizacja procesu dydaktyczno-wychowawczego wymaga dużego wysiłku i nakładu praćy ze strony nauczyciela, wymaga wielopoziomowego przygotowania się do lekcjł w zależności od poziomu umysłowego uczniów. Po trzecie — czy nauczycie) w każdej szkole ma warunki by indywidualizować nauczanie i wychowanie, czy pozwala mu na to w pełni system organizacyjny szkoły, jego własny warsztat pracy i warunki socjalno-bytowe oraz własne dążenia, aspiracje i motywacje do pracy dydaktyczno-wychowawczej?

Refleksje zawarte w tym artykule wskazują, Jak niełatwo być dobrym nauczycielem-wychowawcą, że nie jest sprawą prostą przygotowanie nauczycieli do pełnej i złożonej realizacji wzrastających zadań dydaktyczno-wychowawczych. Koniecznością stało się już dziś oparcie kształcenia i wychowania na twórczym i mądrym dialogu z-wychowanka mi, gdyż ludzka psychika staje się coraz bardziej subtelna i złożona. Pomocne okazać się może w tym względzie jedynie przygotowanie ucznia-wychowanka do autokształceni a i auto-wychowanla. Nauczyciel zaś, chcąc skutecznie kierować rozwojem ucznia, musi uznać wielość dziecięcych indywidualności, budzić ich dążenia i aspiracje, pomagać kształtować hierarchię wartości, preferując wyższość wartości duchowych nad materialnymi. (p)