Język regionu 4

4)    uproszczenie grup spółgłoskowych powstałych na skutek rozłożenia spółgłosek wargowych palatalnych w końcówce -amy narzędnika liczby mnogiej rzeczowników, cepamy, nogamy, oraz w wyrazach śfynia, śfat, śfadek, ćfortka, cfyrć itd. (Dejna 1977, mapa III);

5)    zastępowanie rzeczowników rodzaju nijakiego zakończonych na -ę, typu cielę, kurczę, źrebię, przez rzeczowniki rodzaju męskiego z przyrostkiem -ak, typu cielak, kurczak, źrebak (Dejna 1977, mapa III);

6)    szerzenie się przedrostka, przyimka z-, z w miejsce historycznego s-, s przed spółgłoskami półotwartymi i samogłoskami, zlecieć, zrucić, zwijać, zwalić (Dejna 1977, mapa III), przedrostka superlatywnego naj-, najlepszy (Dejna 1981, mapa 77), przyrostka bezokolicznika -ić w miejsce pierwotnego -eć, siedzib, leżyć na wzór nosić, służyć (Dejna 1981, mapa 76);

7)    zastąpienie końcówki dopełniacza, miejscownika liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich -e (< ej) historycznej deklinacji -ja-, tej dusze, z tej ziemie, przez końcówkę -i, przeniesioną z historycznej deklinacji -i-, a więc ustalenie się i upowszechnienie form tej duszy, z tej ziemi na wzór tej kości (Dejna 1981, mapa 83).

si.

"Rys. 28. Zasięgi śląskich innowacji dialektalnych 1 — dyftonogi au, ou< stp. ą, 2 — redukcja U< ł, 3 — u zamiast o w druga

Z kierunku południowo-zachodniego po linię Wieluń-Radomsko sięgają niektóre innowacje dialektu śląskiego:

1)    dyftongiczna realizacja au, ou kontynuantów staropolskiego ą (długiego), rolau, wieczerzau, żelaznou (Gala 1994, cz. 2, mapa 3);

2)    redukcja u (< ł) po spółgłoskach a przed samogłoskami, gówka, pugiem, i na początku wyrazów, okieć (Gala 1994, cz. 2, mapa 4);

3)    ustalenie się u zamiast o w wyrazie druga (Gala 1994, cz. 2, mapa 3).

Istotny wpływ na język regionu łódzkiego wywarły trzy zespoły gwarowe:

wielkopolski, małopolski i mazowiecki, tym bardziej, że niektóre z cech językowych są wspólnego pochodzenia, np. wielkopolsko-małopolskiego, czy mało-polskó-mazowieckiego. I tak, wspólne dla Wielkopolski i Małopolski są:

1)    fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca, wymowa typu laz rośnie, brad ojca, robiliśmy, powieźmy ‘powieśmy < powiesić’ (Dejna 1977, mapa II);

2)    wtórna nosowość, nie uwarunkowana sąsiedztwem spółgłosek nosowych, jako rezultat interferencji wielkopolskiej realizacji nosówek i małopolskiej de-nazalizacji, np. miązga, tompól, tompór;

3)    upodobnienie pod względem miejsca artykulacji ndoiłw obrębie morfe-mu, puijkt oraz na granicy morfemów, dożyrjki, okierjko, panienka (Dejna 1977, mapa II);

4)    dysymilacja - rozpodobnienie grup spółgłoskowych chsz >ksz, spiksz, likszy (Gala 1994, cz. 2, mapa 10).

Małopolsko-mazowieckiego pochodzenia są:

1)    przymiotnikowe sufiksy -asty, -isty // -ysty, konopiasty, liściasty, barczysty, wodnisty (Dejna 1981, mapa 69);

2)    w celowniku zaimków dualna końcówka -arna w funkcji pluralnej, nama, waina (Gala 1994, cz. 2, mapa 11);

3)    w mianowniku liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju nijakiego końcówka -e (< *-je) typu pole, przeniesiona do rzeczowników z historyczną końcówką -e (< *-bje) typu wesele (Dejna 1981, mapa 84; Gala 1994, cz. 2, mapa 11);

4)    mazurzenie, to znaczy zastąpienie spółgłosek dziąsłowych sz ż cz dż zębowymi s z c dz, cysty, syja, scekać, żaba, żaden, drożdże (Dejna 1981, ma-pa 1 1).

W obowiązującej aktualnie, a formowanej od XVI w., normie ponaddialek-talnej, zwanej polszczyzną ogólną czy jej literacką odmianą, znalazło się wiele cech językowych notowanych na obszarze Polski Środkowej (w aktualnym regionie łódzkim), np. realizacja samogłosek nosowych, pochodzenia wielkopolskiego; skontrachowane postaci czasowników typu stać, bać się, pochodzenia małopolskiego; morfem -ow- zarówno po spółgłosce twardej jak i po palatalnej, pochodzenia małopolskiego; różne postaci przymiotnikowych sufiksów -isty // ysty, -asty, pochodzenia małopolsko-mazowieckiego, -aty, pochodzenia wielkopolskiego; w dopełniaczu i miejscowniku liczby pojedynczej rzeczowników żeńskich końcówka fleksyjna -i na miejsce pierwotnej końcówki -'e w typie

199