P3140052

102

dzeniera tego programu na terenie państwa krzyżackiego w kaplicy mai. barskiej, rzeźby dwunastu apostołów pomieszczone zostały przy filarach kościoła NMPanny w Chełmnie. Przy wielu innych wspólnych cechach i to rozwiązanie w kaplicy malborskiej uznać jednak należy, za wzorowane na Sainte Ghapelle.

2. Funkcje dolnej kondygnacji

Istotnym składnikiem programu ideowego nowej kaplicy było pomieszczenie w dolnej kaplicy św. Anny grobów wielkich mistrzów. Pierwsza wiadomość o pogrzebaniu w kaplicy wielkiego mistrza dotyczy zmarłego w 1341 roku Dietricha von Altenburg⁴\ Pochowanie jego ciała w kaplicy malborskiej na trzy lata przed konsekracją całej kaplicy dowodzi wcześniejszego ukończenia i poświęcenia kaplicy św. Anny. j W dotychczasowej literaturze uznano dwukondygnacyjny układ części wehodniej za zdeterminowany właśnie grzebalnym charakterem dolnej kondygnacji. Schmid jako wzorce dla układu dwukondygnacyjnego podaje podwójne kaplice niemieckie z okresu romańskiego, wskazując jednak, że sposób połączenia w nich obu kondygnacji różni je od schematu malfcorekiego^4B. Dlatego też jako swego rodzaju analogie podaje krypty ped chórami romańskich katedr, zaś z terenów krzyżackich przytacza krypty pod chórami kościołów: franciszkańskiego w Nowym Mieście, farnego w Dzierzgoniu i katedralnego w Kwidzynie— jako wzorce dla idei rozwiązania malborskiego «• Sprawa wzajemnych zależności między Malborkiem a Kwjdzyniem wymaga najpierw weryfikacji ustaleń co do chronologii dwukondygnacyjnego prezbiterium w Kwidzynie. Wydaje się, iż kaplica malborska jest wcześniejsza ^M; jej znaczenie jednak jako ewentualnego wzorca dla Kwidzynia jest bardzo problematyczne. Zbieżne na pozór układy należą do dwóch odrębnych ciągów typologicznych i wywodzą się 2 zupełnie różnych tradycji. W kościołach z kryptą pod częścią prezbiterialną następuje wyraźne wywyższenie partii chórowej w stosunku do korpusu, a górna i dolna kondygnacja prezbiterium posiadają bez- ^{1 2}

pośrednią łączność z korpusem. Izolacja obu kondygnacji w kaplicy malborskiej jednoznacznie wskazuje, iż należy do arclutektonipznpgo typu kaplicy pałacowej, a , nie kościoła z kryptą pod częścią prezbiterialną. Grzebalne funkcje, nie w sensie czasowym, ale jako dtknalMaW-lKMlM architektonicznej, należy uznać za wtórne. Takie rós/nież stanowisko wolące dolnoaustriackich kaplic zamkowych zajmuje R. Wagner-Rieger**. Prawdą jest, iż na peryferycznych terytoriach architektury gotyckiej spotykamy się — przy przyjęciu typu Sainte Chapellc — ze wzbogacaniem go o grzebalne funkcje dolnej kondygnacji. Poświadcza tp program malowideł na zamku w Auffenstein kolo Havis (w okręgu Innsbruck) z przedstawieniami triumfu śmierci i grzechów śmiertolnycłi **. Program grzebalny zawarty został w kry płowej, dolnej kondygnacji na zamku w Brzegu (1368 - 1372) **, podobnie jak i w austriackich kaplicach królewskich na zamkach w Wiener Neustadt (1379) i w Wiedniu (1449-- 1459)**. Prawdopodobnie z podobną tendencją mamy do czynienia w przypadku kościoła św. Krzyza we Wrocławiu. Zamierzony był pierwotnie jako kościół zamkowy; w testamencie fundatora zadecydowano o jego grzebalnej funkcji i przekazaniu dla cystersek, ostatecznie jednak pozostał kościołem kolegiackim. Grobowy program wyrażał się zarówno dwiema kondygnacjami, jak i centralizującym krzyżowym układem**.

Przydawanie typowi Sainte Ghapelle grzebalnych funkcji dla dolnej kondygnacji po części zdaje się wynikać z takiego jej wykorzystywania w samej Sainte - Chapelle. Zasadniczo dolna kondygnacja przeznaczona była w niej do odprawiania liturgii dla ludności służebnej, slużyliJjed^ nak poza tym również jako miejsce grzebalne dla członków rodziny królewskiej. Chowano tutaj też kano: ików Sainte Chapelle, zwanych „strażnikami świętych relikwii” “. Królowie francuscy jednak, zgodnie z dawną tradycją, chowani byli w dalszym ciągu w opackim kościele Saint Denis. Z tych względów więc grzebalny charakter dolnej kondygnacji Sainte Chapelle nie mógł odegrać istotniejszej roli przy wprowadzaniu podobnego programu w książących i królewskich kaplicach zamkowych na terytorium środkowoeuropejskim.

•» R. Wagner - R leser, GoUsche KapelUn    S95 I nfe-

*> E. H. Lem pe r, Die Kapele rum Hciligcn Kreta beim Heiltgan Grab łn Gdrlifz, Iw:} Festochiift Wolt Schubert. Weimar 1987, i Ul

“A. Karłowa ka-Kain z o w a, Fundacje artystyczna kmęcia Ladudka I Brzeskiego. Studia nad rozwojem Świadomości histurjczncj na Slr)²ku XIV • XVIII wieku, Opole—Wrocław 1970. s. 52 i un.

•4 R. W a g n o r - R i e g e r. Gotische Kapełlen285 i no.

“ M. Kutzner, Gotycka architektura koiciola iw. Krtyia u>e Wrocławiu. WrpCJaw 1905 (maszynopis dysertacji doktorskiej w li AM w Poznania).

^M E. H. Lem per₍ op. cit., %. 161.

1

^c Magiltri Gtmerales Ordinis Teuthonicorum Fratrum (wyd W. Kętrzyński), Monuroenta poloaiae IlisUtriae, t. IV, Lwów 1884. ». 55: DiterUrtis burgrabiui de Aldenborck otmo 1335... eleętUS temiit afjicium e unnis. Oblit in Thorn, sepulcui in Mariertblifg In cepelia S. Aimae.

2

B. Schmid. Die Morienburp (wyd- K. Hauko), Wilraburg 1958, «. 39.

« Ibidem,«. 38.

» K H. Claien, Marienburg und Mariemoerder, Berlin 1931.