Magazyn6P201

484

POLSKA

laków, przebywających na terenie państwa rosyjskiego. Proklamacja wydana przez rząd tymczasowy rosyjski 30. III. 1917 głosiła, że Rosja „dopomoże do utworzenia niezawisłego państwa polskiego ze wszystkich terytorjów, w których Polacy tworzą większość". Państwo to miało pozostawać złączone z Rosją „wolną unją militarną", a konstytuanta rosyjska miała udzielić zgody na zmianę terytorjum państwowego. Zarazem utworzona została pod przewodnictwem Aleksandra Lednickiego Komisja Likwidacyjna, której celem było załatwienie wszystkich spraw, związanych z oddzieleniem ziem polskich od Rosji.

W maju 1917 odbył się w Moskwie wielki zjazd międzypartyjny, w którym udział wzięli głównie narodowi demokraci i realiści. Zjazd stanął na stanowisku, że dążeniem narodu jest, aby w wyniku wojny powstało Państwo Polskie zjednoczone z własnem wybrzeżem morskiem u ujścia Wisły; w interesie Polski leży więc zupełne zwycięstwo koalicji i złamanie przewagi Niemiec; najważniejszą zaś akcją w obecnych warunkach jest utworzenie samodzielnej siły zbrojnej polskiej dla walki przeciwko państwom centralnym. Zjazd wyłonił, jako organ kierowniczy Radę Polską Zjednoczenia Międzypartyjnego, złożoną z 75 członków. Rada wybrała swym prezesem Stanisława Wojciechowskiego, a za swych przedstawicieli w państwach zachodnich uznała Romana Dmowskiego, Maurycego hr. Zamoyskiego i Erazma Piltza.

Najważniejszą kwestją jaka stanęła przed społeczeństwem polskiem w Rosji była sprawa tworzenia wojska polskiego. Początkami swemi rzecz ta sięgała jesieni 1914, kiedy z inicjatywy Witolda Gorczyńskiego utworzono oddziały ochotnicze, przemianowane następnie na legjon, od miejsca postoju zwany puławskim; już w lutym 1915 został legjon puławski zniesiony, a raczej przeorganizowany na drużyny nowo-ale-ksandryjską i lubelską oraz dwie sotnie konne pospolitego ruszenia. W październiku 1915 utworzono polską brygadę strzelecką, rozwiniętą później na dywizję, do której włączone zostały oddziały dawnego legjonu puławskiego. Dopiero wszakże deklaracja rządu tymczasowego z 30. III. 1917 dawała właściwą podstawę polityczną do formowania armji polskiej w Rosji. Wobec rozluź nienia dyscypliny w wojsku rosyjskiem liczni oficerowie i szeregowi Polacy zaczęli się zgłaszać do polskiej dywizji strzeleckiej, a zarazem poczęły się tworzyć Związki Wojskowych Polaków. W połowie czerwca 1917 odbył się w Petersburgu ogólny zjazd delegatów tych Związków, który swym honorowym przewodniczącym wybrał Józefa Piłsudskiego. Na zjeździe zaznaczyły się trzy kierunki: prawica dążyła do utworzenia odrębnego wojska polskiego, centrum, które się określiło nieco później, uważało, że należy Polaków zgrupować w odrębną jednostkę z pozostawieniem jej wszakże w armji rosyjskiej, lewica wreszcie sprzeciwiała się formowaniu wszelkich jednostek wojskowych złożonych z Polaków. Ostatecznie powzięto uchwałę o tworzeniu polskiej siły zbrojnej, a dla jej wykonania ustanowiono 21. VI. Naczelny Polski Komitet Wojskowy, zwany w skrócie „Naczpol", na którego czele stanął Władysław Raczkiewicz. Powstały trzy korpusy wojska polskiego w Rosji. I korpus, utworzony pod dowództwem generała Józefa Dowbór-Muśnickiego w okolicach Mińska i Bobruj ska, prowadził zimą 1918 walki z bolszewikami, wiosną zaś został otoczony przez Niemców, zmuszony do kapitulacji i na podstawie umowy z 22. V. rozbrojony; zdemobilizowani żołnierze zostali odesłani do Polski. II korpus formował się w Sorokach na Podolu, na jego czele stał generał Stankiewicz. Umowa zawarta z posłami Francji, Włoch, St. Zjednoczonych i Anglji w Bukareszcie uznawała II korpus za jedną z armji sojuszniczych, mającą walczyć przeciwko Niemcom; wza-mian posłowie państw koalicyjnych wydali deklarację, stwierdzającą, że jednym z głównych celów wojennych koalicji jest odbudowa Polski. W marcu 1918 połączyła się z II korpusem II brygada legjonów, która pod wodzą generała Józefa Hallera przedarła się po pokoju brzeskim przez front austrjacki. Dowództwo naczelne objął generał Haller. II korpus w myśl układu z rządem ukraińskim miał założyć swą bazę organizacyjną w ziemi czernihowskiej. Podczas pochodu został wszakże zaatakowany przez przeważające siły niemieckie 11. V. pod Kaniowem niedaleko Kijowa; bitwa skutkiem wyczerpania amunicji zakończyła się honorową kapitulacją II korpusu. Generałowi Hallerowi udało się przedostać przez całą Rosję do Murmania, skąd udał się do Francji. III korpus powstał na