Potkowski (14)

a poprzez nich do manicheizmu i gnozy antycznego chrześcijaństwa. W różnych grupach katarów (tzw. „kościołach”) dualizm kosmologiczny i antropologiczny przyjmowany był rygorystycznie lub w formie złagodzonej. Wszyscy jednak kładli szczególny nacisk na rozpowszechniony już w chrześcijaństwie zachodnim ideał ubóstwa, wędrownego kaznodziejstwa i życia apostolskiego. Katarzy dzielili wszechświat na dwie części: dobrą i złą. Część dobra to stworzone przez dobrego boga niebo, aniołowie, dusze ludzkie i rzeczy niewidzialne. Część zła natomiast to świat widzialny, wszelka materia, w tym także ciało człowieka. Złą część wszechświata stworzył szatan, zbuntowany anioł (według umiarkowanych duałistów), albo nawet bóg zły, który jest równorzędny z bogiem dobrym (tak twierdzili skrajni dualiści). Konsekwencją dualizmu była doketyczna chrystologia katarów: Jezusa uważali za anioła o pozornym tylko ciele, wobec tego jego męka i śmierć na krzyżu - jedna z fundamentalnych zasad doktryny chrześcijańskiej - była iluzją. Dusza, według katarów, jako pierwiastek boski w człowieku, powinna być uwolniona od wszelkiej materii, aby osiągnąć kraj światłości - niebo. Stąd surowa asceza katarów, a także odrzucenie chrześcijańskiej doktryny o zmartwychwstaniu ciał. Wierzyli oni także w metempsychozę: dusza ludzka osiąga doskonałość oczyszczając się w różnych kolejnych wcieleniach, na niższym stopniu w postaci zwierzęcej, na wyższym - w postaci ludzkiej. Przyjmowana przez katarów zasada wędrówki duszy prowadziła w konsekwencji do odrzucenia chrześcijańskich wierzeń w istnienie piekła i czyśćca. Odrzucali też doktrynę o Trójcy świętej.

Wynikiem założeń doktrynalnych katarów było również odrzucenie sakramentów, obrzędów i przedmiotów kultu chrześcijańskiego. Zgodnie z dualistycznym światopoglądem uważali kościół rzymski za twór szatana. Obrzędom i organizacji kościoła rzymskiego przeciwstawiali katarzy własne. Trzon ruchu, warstwę kierowniczą tworzyli „doskonali” (perfecti), którzy zobowiązani byli do ścisłego przestrzegania nakazów moralnych i surowej ascezy (zakaz stosunków seksualnych, spożywania pokarmów zwierzęcych - mięsa i nabiału), do praktykowania absolutnego ubóstwa i naśladowania życia apostolskiego. Aktem inicjacji do tej grupy było „consolamentum” - rodzaj chrztu duchowego dokonywanego przez położenie rąk na głowie. Dla szybszego uwolnienia duszy z więzów ciała stosowana była przez „doskonałych” tzw. endura - śmierć głodowa. Wyróżniali się oni ponadto specjalnym ubiorem. Żyli we wspólnotach, które można porównać do klasztorów chrześcijańskich. Z grona „doskonałych” wybierano też przywódców grup heretyckich, którzy spełniali funkcje kapłańskie: biskupów, diakonów i diakonissy. Większość należała do grupy tzw. „wiernych” (credentes), którzy zwolnieni byli częściowo od rygorystycznych przepisów ascetycznych, słuchali kazań, brali udział w obrzędach kultowych, udzielali jałmużny i wsparcia „doskonałym”. Żyli w oczekiwaniu na ów chrzest duchowy (consolamentum), przyjmowany przez nich najczęściej na łożu śmierci.

Popularność herezji katarów na przełomie XII i XIII wieku budzi zdumienie. Zyskiwali oni zwolenników i sympatyków przede wszystkim w środowiskach

617