PTDC0067

□    grot (groty)

■ tarcza + grot (groty)

□    "miecznicy"

Pojawienie się takich okuć tarcz w kulturze lateńskiej tłumaczone jest często (przede wszystkim M. Domaradzki, J.-L. Brunaux i A. Rapin) jako wynik procesu stopniowego zaokrąglania wydłużonych skrzydełek (płytek mocujących) umb taśmowatych. Egzemplarze, które z racji cech morfologicznych można byłoby określać jako ogniwa pośrednie są jednak (i to dość rzadko) reprezentowane tylko w⁷ kręgu wschodnioceltyckim. Są one także dość późno datowane (na fazę LTD1) - w spółcześnie, jeśli nawet nie później niż najwcześniejsze umba koliste w strefie germańskiej, co jednoznacznie wyklucza je jako pierwowzory zarów no dla lokalnych okuć kolistych, jak i dla podobnych umb ze strefy położonej na północ od łuku Karpat.

Poszukując korzeni omawianego uzbrojenia w środkowej części Europy, należałoby wspomnieć z trudem tylko dające się wytłumaczyć podobieństwa z datowanymi na III i II wiek przed Chr. umbami z Półwyspu Iberyjskiego (obszernie na ten temat R. Bockius). Godna bliższej uwagi jest następnie długa tradycja kolistych okuć środka tarczy na Bałkanach, sięgająca czasów hoplitów, a nawet przedstawień na metalowych situlach z okresu halsztackiego. Hipoteza ich bałkańskiej proweniencji wspierałaby się na całkiem istotnych - choć tylko pośrednich - argumentach. Trzeba jednak z całą stanowczością podkreślić, że chodziłoby tu tylko i wyłącznie o import samej idei. a nie fizycznych wytworów. Doskonałą możliwość dla tych przypuszczalnych kontaktów stwarzałaby potw ierdzona w źródłach pisanych i archeologicznych wędrówka Bastarnów (por. M. Babe§) ze swej północnoeuro-pejskiej ojczyzny w międzyrzecze Prutu i Seretu oraz nad Morze Czarne. Antyczni dziejopisarze donoszą nam na przykład, że Bastamowie już w II wieku przed Chr. służyli jako najemnicy w armiach władców macedońskich (między innymi Filipa V w roku 184 i Perseusza w roku 179 przed Chr.) i brali udział w ich przedsięwzięciach militarnych na Bałkanach. Wędrówka Bastarnów mogła się przy tym czasowo zazębiać z horyzontem formowania się kultury przeworskiej.

Wśród wczesnych militariów przeworskich sporadycznie spotyka się także umba taśmow ale. z otwartą kopułą zaopatrzoną w boczne prześwity, jak na przykład egzemplarze z Ziemnie (grób 1) i z Żukowic (grób 41) lub ewentualnie tzw. typ Bartodzieje, różniący się od poprzedniego prostokątną konstrukcją płyty spodniej oraz obecnością zamkniętej, półkuliście wysklepionej kopuły na środku. Wszystkie one na pewno stanowiły importy z kultury lateńskiej.

Celem uzupełnienia i uczynienia dotychczasowych wywodów nieco bardziej obrazowymi należałoby przedstawić kilka przykładowych inwentarzy grobowych, odzwierciedlających wpływy obce oraz miejscowe tendencje. Dokładnie według celtyckiego wzorca² uzbrojony był wojownik pochowany w grobie 7 na cmentarzysku w Bartodziejach, pow. górowski. Obok długiego miecza obosiecznego dysponował on włócznią z bardzo masywnym metalowym grotem oraz tarczą zaopatrzoną w laśmowate okucie ochronne na środku. Również kompletny zestaw uzbrojenia znany jest z grobu 1 z Gołębiewa, pow. nidzicki. Jego właściciel posługiwał się już jednak tarczą lokalnego typu. zaopatrzoną w umbo koliste. Wyłącznic miejscowe militaria znaleziono natomiast w grobie 98 z Błonia, pow. sandomierski (umbo koliste i grot) oraz w grobie 96 z Karczewca, pow. węgrowski (tylko grot). Udział procentowy tych trzech grup różnic uzbrojonych wojowników przedstawiony został w tabeli I.

Pod koniec II i w początkach 1 wieku przed Chr. (a więc w fazie A,) wchodzą stopniowo w użycie nowe typy i formy uzbrojenia. W miejsce starszych typów mieczy obosiecznych pojawiają się teraz jeszcze masywniejsze egzemplarze (jak na przykład znalezisko z Noteci z okolic Nowej Wsi

^; Pomiiaiae lu na razie problem, na ile inwentarze arobowe odwzorowyw ał)' rzeczywiste uzbrojenie, jakim dany wojownik dysponował za życia.    131