S5002224

stwierdzenie, że Piotr zgubił paszport. Gdyby więc Piotr nie zgubił paszportu, to obydwie możliwe odpow' dzi wprost na powyższe pytanie (czyli zarówno odpowiedź twierdząca: „Piotr odnalazł paszport”, jak też przecząca: „Piotr nie odnalazł paszportu”) byłyby fałszywe, potwierdzałyby bowiem fałszywe założenie, że Piotr zgubił paszport Chcąc więc w tych warunkach udzielić prawdziwej odpowiedzi, należy odpowiedzieć nie wprost: „Piotr nie zgubił paszportu”, aby w ten sposób znieść owo fałszywe (w omawianych warunkach) założenie powyższego pytania.

Wieloczłonowe pytania rozstrzygnięcia są to takie pytania, w których partykuła pytajna „czy” występuje kilka razy, np.: „Czy największym miastem Polski jest Warszawa, czy Wrocław, czy Łódź?,,

Wszystkie pytania, które nie są pytaniami rozstrzygnięcia, tworzą klasę pytań dopełnienia. Wymagają one uzupełnienia informacji zawartej w datum ąuaestionis.

Wśród pytań dopełnienia wyróżnia się:

a)    pytania wymagające prostego dopełnienia, które rozpoczynają się od takich zaimków pytających, jak: „kto”, „co”, „który”, „gdzie”, ,Jkiedy”itp.,

b)    pytania wymagające wyjaśnienia, rozpoczynające się od zaimków (czy zwrotów): „dlaczego”, „w jakim celu”itp.,

c)    pytania wymagające narracji, rozpoczynające się od zwrotów: , jak (przebiegało to zdarzenie)”, ,jak (przedstawia się ta sytuacja) itp.

Pytanie prostego dopełnienia zawiera oprócz któregoś z wymienionych wyżej (w punkcie a) zaimków pytających pewien fragment zdania w sensie logicznym. Pytanie takie wyznacza gotowy schemat oczekiwanej odpowiedzi nazywany osnową pytania, na którą składa się niewiadoma pytania i tzw. dane pytania (datum ąuaestionis). Rodzaj użytej partykuły pytajnej wraz z danymi pytania określa pewien zakres niewiadomej pytania. Tak np. pytanie: „Kto napisał Iliad#” wyznacza schemat odpowiedzi: „X napisał Iliad#, gdzie zakresem niewiadomej X jest zbiór autorów, pytanie: „Nad którą rzeką leży Rzym?” wyznacza schemat odpowiedzi:„Rzym leży nad rzeką Y” itp. Czasami używa się kilku różnych zaimków pytających w tym samym pytaniu, np.: „Kto, gdzie i kiedy wynalazł penicylinę?”

Takie odpowiedzi na powyższe pytania, które są zgodne z osnową, czyli stanowią rezultat podstawienia za X czy Y dowolnej nazwy indywidualnej z zakresu danej niewiadomej, nazywa się odpowiedziami właściwymi (lub bezpośrednimi czy odpowiedziami wprost). Tak więc właściwą odpowiedzią na pytanie:

„Kto napisał Iliadą!” będzie zarówno odpowiedź: „Homer napisał Iliad*?, jak też: „Sokrates napisał Iliadą”, chociaż - jak wiadomo - tylko pierwsza z nich jest prawdziwa. Jeśli tego rodzaju pytanie zawiera fałszywe założenia, to nie można na nie udzielić prawdziwej odpowiedzi bezpośredniej (właściwej).

Z tej racji, iż pytania prostego dopełnienia wyznaczają schemat odpowiedzi, obejmuje się je - łącznie z pytaniami do rozstrzygnięcia - mianem pytań zamkniętych. Pytania wymagające wyjaśnienia lub narracji stanowią natomiast klasę pytań otwartych, gdyż dają dużą swobodę odpowiedzi.

Na pytania zamknięte można dać odpowiedź całkowitą lub częściową. Odpowiedź całkowita jest to bądź odpowiedź właściwa, bądź taka odpowiedź pośrednia, z której właściwa odpowiedź wynika, gdy np. na pytanie „Czy Piotr zna łacinę?” ktoś odpowie: „Piotr jest magistrem filologii klasycznej”. Odpowiedź jest częściowa, gdy eliminuje część możliwych odpowiedzi bezpośrednich. Jeśli np. na pytanie „Kto napisał Kordiana!” otrzymamy odpowiedź: „Któryś z polskich romantyków”, to będzie to odpowiedź częściowa, zacieśniająca zakres niewiadomej pytania.

3.3. Klasyfikacja rozumowań

Tradycyjnie dzielono rozumowania na dedukcyjne i indukcyjne; dedukcja (z łac. deduco - wyprowadzam) rozumiana była jako przechodzenie od ogólnych przesłanek do szczegółowych wniosków, a indukcja (z łac. induco - wprowadzam) - od szczegółowych przesłanek do ogólnych wniosków (wprowadzanych następnie do systemu wiedzy, która miała się składać ze zdań ogólnych). Jako podręcznikowy przykład tak rozumianej dedukcji wymieniano rozumowanie: „Ponieważ każdy człowiek jest śmiertelny, a Sokrates jest człowiekiem, więc Sokrates jest śmiertelny”. Przykładem indukcji jest rozumowanie: „Skoro ten wróbel jest szary i drugi wróbel jest szary i trzeci... i wszystkie znane wróble są szare, więc prawdopodobnie każdy wróbel jest szary”.

Podział ten spotkał się z uzasadnioną krytyką przede wszystkim dlatego, że nie uwzględnia on niektórych rozumowań. Nie wiadomo na przykład, gdzie zaliczyć poprawne przecież wnioskowania oparte na prawach konwersji prostej: SeP —> PeS oraz SiP —> PiS, takie jak: „Skoro żadna gwiazda nie jest planetą,

157