logika0

dzcnic, żc Piotr zgubi! paszport. Gdyby więc Piotr nic zgubił paszportu, to obydwie możliwe odpowiedzi wprost na powyższe pytanie (czyli zarówno odpowiedź twierdząca: „Piotr odnalazł paszport”, jak też przecząca: „Piotr nic odnalazł paszportu”) byłyby fałszywe, potwierdzałyby bowiem fałszywe założenie, żc Piotr zgubił paszport. Chcąc więc w tych warunkach udzielić prawdziwej odpowiedzi, należy odpowiedzieć nie wprost: „Piotr nie zgubił paszportu”, aby w ten sposób znieść owo fałszywe (w omawianych warunkach) założenie powyższego pytania.

Wieloczłonowe pytania rozstrzygnięcia są to takie pytania, w których partykuła pytajna „czy" występuje kilka razy, np.: „Czy największym miastem Polski jest Warszawa, czy Wrocław, czy Łódź?,,

Wszystkie pytania, które nic są pytaniami rozstrzygnięcia, tworzą klasę pytań dopełnienia. Wymagają one uzupełnienia informacji zawartej w da tum cjuaestionis.

Wśród pytań dopełnienia wyróżnia się:

a)    pytania wymagające prostego dopełnienia, które rozpoczynają się od takich zaimków pytających, jak: „kto”, „co”, „który”, „gdzie”, „kiedy”itp.,

b)    pytania wymagające wyjaśnienia, rozpoczynające się od zaimków (czy zwrotów): „dlaczego”, „w jakim celu”itp.,

c)    pytania wymagające narracji, rozpoczynające się od zwrotów: „jak (przebiegało to zdarzenie)”, „jak (przedstawia się ta sytuacja) itp.

Pytanie prostego dopełnienia zawiera oprócz któregoś z wymienionych wyżej (w punkcie a) zaimków pytających pewien fragment zdania w sensie logicznym. Pytanie takie wyznacza gotowy schemat oczekiwanej odpowiedzi nazywany osnową pytania, na którą składa się niewiadoma pytania i tzw. dane pytania (datuni cjuaestionis). Rodzaj użytej partykuły pytajnej wraz z danymi pytania określa pewien zakres niewiadomej pytania. Tak np. pytanie: „Kto napisał Iliadę!" wyznacza schemat odpowiedzi: „X napisał Iliadę', gdzie zakresem niewiadomej X jest zbiór autorów, pytanie: „Nad którą rzeką leży Rzym?” wyznacza schemat odpowiedzi:„Rzym leży nad rzeką Y” itp. Czasami używa się kilku różnych zaimków pytających w tym samym pytaniu, np.: „Kto, gdzie i kiedy wynalazł penicylinę?”

Takie odpowiedzi na powyższe pytania, które są zgodne z osnową, czyli stanowią rezultat podstawienia za X czy Y dowolnej nazwy indywidualnej z zakresu danej niewiadomej, nazywa się odpowiedziami właściwymi (lub bezpośrednimi czy odpowiedziami wprost). Tak więc właściwą odpowiedzią na pytanie: „Kto napisał Iliadę?” będzie zarówno odpowiedź: „Homer napisał Iliadę", jak też: „Sokrates napisał Iliadę", chociaż - jak wiadomo - tylko pierwsza z nich jest prawdziwa. Jeśli tego rodzaju pytanie zawiera fałszywe założenia, to nie można na nie udzielić prawdziwej odpowiedzi bezpośredniej (właściwej).

Z tej racji, iż pytania prostego dopełnienia wyznaczają schemat odpowiedzi, obejmuje się je - łącznie z pytaniami do rozstrzygnięcia - mianem pytań zamkniętych. Pytania wymagające wyjaśnienia lub narracji stanowią natomiast klasę pytań otwartych, gdyż dają dużą swobodę odpowiedzi.

Na pytania zamknięte można dać odpowiedź całkowitą lub częściową. Odpowiedź całkowita jest to bądź odpowiedź właściwa, bądź taka odpowiedź pośrednia, z której właściwa odpowiedź wynika, gdy np. na pytanie „Czy Piotr zna łacinę?" ktoś odpowie: „Piotr jest magistrem filologii klasycznej". Odpowiedź jest częściowa, gdy eliminuje część możliwych odpowiedzi bezpośrednich. Jeśli np. na pytanie „Kto napisał Kordiana?” otrzymamy odpowiedź: „Któryś z polskich romantyków", to będzie to odpowiedź częściowa, zacieśniająca zakres niewiadomej pytania.

3.3. Klasyfikacja rozumowań

Tradycyjnie dzielono rozumowania na dedukcyjne i indukcyjne; dedukcja (z hic. dedneo - wyprowadzam) rozumiana była jako przechodzenie od ogólmch przesłanek do szczegółowych wniosków, a indukcja (zTac. induco - wprowadzam) - ot! szczegółowych przesłanek do ogólnych wniosków (wprowadzanych następnie do systemu wiedzy, która miała się składać ze zdań ogólnych). Jako podręcznikowy przykład tak rozumianej dedukcji wymieniano rozumowanie: „Ponieważ każdy człowiek jest śmiertelny, a Sokrates jest człowiekiem, więc Sokrates jest śmiertelny”. Przykładem indukcji jest rozumowanie: „Skoro ten wróbel jest szary i drugi wróbel jest szary i trzeci ... i wszystkie znane wróble są szare, więc prawdopodobnie każdy wróbel jest szary”.

Podział ten spotkał się z uzasadnioną krytyką przede wszystkim dlatego, że nie uwzględnia on niektórych rozumowań. iNic wiadomo na przykład, gdzie zaliczyć poprawne przecież wnioskowania oparte na prawach konwersji prostej: SeP PeS oraz SiP —> PiS, takie jak: „Skoro żadna gwiazda nic jest planetą.

157