Panorama6

VI. UŻYCIE BRONI I ŚRODKÓW PRZYMUSU BEZPOŚREDNIEGO PRZEZ ŻOŁNIERZY W ŚWIETLE OBOWIĄZUJĄCEGO PRAWA

Studiując ten rozdział, należy mieć świadomość, ze wszystko, co stwarza człowiek, nie jest pozbawione wad. Tak również powinno się postrzegać regulacje prawne, które we współczesnym świecie są niezbędne. Wiedząc o tym, nie wolno zapominać, że największą wartością jest życie własne i każdy człowiek ma niezbywalne prawo do jego ochrony - także wykonujący swoje obowiązki żołnierz.

V/. Kopeć, P. Tarnawski

Aspekt prowny użycia broni palnej przez żołnierzy reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 lipca 2005 roku w sprawie szczegółowych warunków i sposobu użycia oddziałów i pododdziałów Policji oraz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub zakłócenia porządku publicznego²⁶, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2001 roku w sprawie użycia środków przymusu bezpośredniego oroz broni palnej przez żołnierzy wojskowych organów porządkowych²², Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 grudnia 2001 roku w sprawie warunków i sposobu postępowania przy użyciu broni palnej przez żołnierzy Żandarmerii Wojskowej²⁸, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 marca 2004 roku w sprawie warunków i sposobu postępowania żołnierzy Wojskowych Służb Informacyjnych przy użyciu broni palnej²⁹. Unormowania te zawarte są przede wszystkim w art. 43 i 51 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych³⁰, a częściowo problematykę tę obejmuje również art. 18 ust. 3, 4 i 5 z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji³¹.

Zasadnicze ujęcie przedmiotowej problematyki zawiera art. 43 przytoczonej powyżej ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych, który uznaje broń palną jako środek ostateczny, który może zostać użyty w przypadku, gdy zastosowanie środków przymusu bezpośredniego staje się niewystarczające.

²⁶    Dr. U. 2005 nr I3S por. 1134

²⁷    Di. U. 2001 nr 157 poi. 1838

²⁸    Di U 2001 nr 157 poi 1836

²⁹    Di. U. 200.1 nr 50 poi 478

³⁰    Di. U 2001 nr 123 poi 13531 (Klin im

³¹    Dl. U. 2002 nr 7 POI. 58 i póin. im.

21

PODRĘCZNIK METODYCZNY DO PROGRAMU WY/BK

Na podstawie przytoczonych ustaw o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych oraz o Policji, jak również regulacji zawartych w wymienionych rozporządzeniach, można sformułować podstawowe zasady użycia broni palnej³²:

•    zasada zagrożenia - wynikająca z bezprawnego zamachu agresora na życie żołnierza lub innej osoby, określone obiekty, konwój ochraniający osoby, tajne dokumenty, wartościowe przedmioty i pieniądze. Realność zagrożenia może wynikać również z zachowania się osoby usiłującej przemocą odebrać broń uprawnionemu do jej posiadania czy żołnierzowi wezwanemu do natychmiastowego porzucenia broni lub niebezpiecznego narzędzia, jeśli jego zachowanie wskazuje na bezpośredni zamiar użycia ww. przedmiotu wobec człowieka,

•    zasada konieczności działania - prowadzenia pościgu za żołnierzem podejrzanym o popełnienie szczególnie niebezpiecznego przestępstwa, ujęcie sprawcy bezpośredniego zagrożenia, w celu udaremnienia ucieczki skazanego, tymczasowo aresztowanego bądź zatrzymanego szczególnie niebezpiecznego przestępcy,

•    zasada ostrzeżenia - wezwanie osoby (według określonych procedur), wobec której ma być użyta broń, do podporządkowania się rozkazom wydanym na podstawie prawa, a w szczególności do porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, zaniechania czynnej napaści, odstąpienia od stosowania przemocy, zaprzestania ucieczki albo innego bezprawnego działania. Osobę konwojowaną lub doprowadzaną uprzedza się o możliwości użycia wobec niej broni w razie próby ucieczki lub innego zachowania uprawniającego do jej użycia,

•    zasada najłagodniejszego środka - broń jako środek ostateczny może być użyta, jeżeli zastosowanie innych środków przymusu bezpośredniego³³ jest niewystarczające,

•    zasada dążenia do minimalizacji skutków użycia broni - użycie broni w sposób wyrządzający możliwie najmniejsza szkodę osobie, wobec której jest ona użyta,

•    zasada wykluczenia prawa użycia broni - zakaz użycia broni w stosunku do kobiet o widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje, że nie ukończyły trzynastu lat, starców oraz osób o widocznym kalectwie,

³²    Goe«el M Ptficrire itooki priymws-j berpoirodmoga Sidzino 1991

³³    Środo oTfirosu beipoirodrieos ostowo-o oi/cSlooe omieięlnoio lirjcine. Środo łechmane i cHemiane sluiCKe «\łioou|qc)m crjrooici lolnierrcm (Kmfcoiononosiom| do oboiwbd-ionio, lron«oo»oio osób lub do ratrrymono Dootdó-

22

VI. Utftk broni...

•    zasada dokumentowania użycia broni palnej - sporządzenie szczegółowego, pisemnego meldunku o zaistniałym wydarzeniu. Jeżeli następstwem, użycia broni jest uszkodzenie ciała lub śmierć człowieka, żołnierz zabezpiecza na miejscu zdarzenia ślady i dowody, ustala świadków zdarzenia oraz nie dopuszcza osób postronnych,

•    zasada nadzoru - każdorazowo zbadanie zasadności oraz warunków i sposobów użycia broni przez kompetentne osoby (przełożony, prokurator).

Za przestępne użycie broni polegające na niezgodnym z przepisami prawa jej użyciu, naruszeniu zasad bezpiecznego obchodzenia się z nią, stwarzające zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego, żołnierz ponosi odpowiedzialność karną³⁴. Przez nieostrożne obchodzenie się z bronią należy rozumieć kierowanie broni w stronę ludzi (z wyjątkiem sytuacji, w których żołnierz jest uprawniony do jej kierowania w stronę innej osoby), manipulowanie urządzeniami broni, oddanie broni osobie postronnoj, która z różnych powodów jest pozbawiona lub ograniczona w sprawności posługiwania się tą bronią³⁵. Zdarzenia takie mogą mieć miejsce zarówno podczas wykonywania czynności służbowych, jak i podczas jej czyszczenia, składania, przenoszenia i magazynowania.

W świetle przytoczonych tu przepisów prawa dotyczących użycia broni przez żołnierzy celowa się wydaje konieczność przypomnienia tych reguł przed zajęciami z tematu, w których broni używa się jako narzędzia walki. Słuszne jest również werbalne oddziaływanie na żołnierzy uświadamiające im, że użycie broni nic oznacza wyłącznic oddania strzału w stronę osoby stwarzającej zagrożenie. Broń może służyć również jako środek metody potencjalizacji (zastraszania), a użycie jej może także polegać na zadaniu ciosu kolbą, magazynkiem. Oddanie strzału w stronę człowieka powinno być ostatecznością. Oddziaływanie (werbolne i fizyczne) wszystkich osób odpowiedzialnych za realizację programu szkolenia, powinno być więc ukierunkowane na wykształcenie u żołnierzy bezbłędnej umiejętności określenia stopnia zagrożenia i przeciwdziałania mu w sposób adekwatny do zaistniałego niebezpieczeństwa.

Współczesne działania militarne misje stabilizacyjne, operacje wymuszania pokoju - dowodzą, że żołnierze wykonują również zodania ochronno-porządkowe, które zbliżone są do działań o charakterze policyjnym (np. postępowanie w stosunku do demonstrantów i osób cywilnych zakłócających ustalony porządek prawny, stwarzających zagrożenie dla konwojowanych osób i mienia, traktowanie osób nieuwikłanych

³⁴    0i U. i 1997 r. n< 68 poi. 5531 p6ln. im . OSNKW 1976. io« 10-11, poi 138, wyrok SN TW 231/76

³⁵    Porulsti K. Użycie broni omt iolnierry Wojsla Aotftego » ofco-igiwcego cnłwo ifiecrrpojpoliiei Polskiej. Woisro«t> 1998.

23

PODRĘCZNIK METODYCZNY DO PROGRAMU WY/BK

w konflikt, zatrzymanych i jeńców). Oprócz umiejętności posługiwania się narzędziami walki żołnierz musi więc również używać własnego ciała i umysłu do rozwiązania sytuacji ekstremalnej (zagrożenia życia). Rozumieć przez to należy umiejętność walki wręcz oraz znajomość technik interwencji (w tym również użycie środków przymusu bezpośredniego). Podejmowanie tych działań, podobnie jok użycie broni obwarowane jest pewnymi uwarunkowaniami prawnymi. Konieczność podjęcia działania (użycie chwytów i technik interwencji) wymusza agresja osób stwarzających zagrożenie dla życia żołnierza, zdrowia osób oddanych pod jego ochronę lub zagrożenie powierzonego mu dobra.

Instytucją ochraniającą napadniętego żołnierza przed bezprawiem (zgodnie z ustawodawstwem karnym) jest tzw. obrona konieczna. Obrona konieczna polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego i rzeczywistego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem. W instytucji obrony koniocznoj rozróżnia się dwa zasadnicze elementy:

1.    Zamach - zachowanie się człowieka stwarzające obiektywne niebezpieczeństwo dla dobra prawnie chronionego. Podjęcie obrony koniecznej w przypadku zamachu jest uzasadniono, gdy spełnia on następująco kryteria:

•    rzeczywisty - realne zagrożenie osoby napadniętej (chronionego dobra) przez agresora,

•    bezpośredni - stworzenie natychmiastowego niebezpieczeństwa dla atakowanej osoby (chronionego dobra), nie zaś dla przewidywanego w przyszłości lub minionego,

•    bezprawny - zamach musi być sprzeczny z prawem.

2.    Obrona - podjęcie czynności defensywnych lub ofensywnych, których celem jest odparcio zamachu. Warunkami spełnienia kryteriów obrony koniecznej są:

•    współczesność obrony do zamachu, tj. podjęcie jej w czasie trwania zamachu,

•    współmierność obrony w stosunku do niebezpieczeństwa zamachu sposób obrony powinien być współmierny do treści, natężenia zamachu, wartości chronionego dobra, ale równocześnie musi umożliwić skuteczne jego odparcie, co będzie usprawiedliwiało napadniętego do działania z przewagą,

•    sposób obrony niepowodujący przekroczenia granic potrzebnych do odparcia zamachu.

Podejmując określone działanie, należy pamiętać, że przekroczenie granic obrony koniecznej przekształca podjęte działania obronne w czyn bezprawny, co mo-

24

VI. Uirrk broni...

że spowodować konsekwencje prawne. Przekroczenie granic obrony koniecznej ma miejsce, gdy:

•    sposób obrony był niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu,

•    obrona była przedwczesna lub spóźniona.

PODRĘCZNIK METODYCZNY DO PROGRAMU WY/BK

25