SDC13438

212

tworzą język, którym ich następcy tłómaczą się z upodobaniem, aź do zjawienia nowego geniuszu, który znowu z bogaci mowę nowemi zwrotami”^{1 2 3}. Anonimowy autor tej wypowiedzi w rzędzie „wielkich mistrzów" obok Mickiewicza stawia Osińskiego i Morawskiego, co winno nam uświadomić niezwykłą elastyczność głoszonej tezy.

Poczucie mocy twórczej artysty może najdobitniej wyraził właśnie Mickiewicz w poetyckim ujęciu Wielkiej Improwizacji: „Ja mistrz wyciągam dłonie! (...) Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę! (__)

Depcę was, wszyscy poeci" itd. (Mic. Oz 3, 259). Rozprawa poety O krytykach i recenzentach warszawskich jest rzeczywistą rozprawą z „blokadą rozumu" (O kryt 5, 274), tzn. z konwencją reguł klasycy stycznych. Lekceważenie reguł stylu mogło się zresztą przeradzać w lekceważenie reguł językowych w ogólności”, a w każdym razie mogło usprawiedliwiać nasilania różnych procesów innowacyjnych w języku.

3. Trzecia z kolei koncepcja teoretyczno-językowa, związana jak najściślej z poprzednią, wynikała z dość powszechnego wówczas mniemania, że w twórczości literackiej tworzywo językowe stanowi zawsze niedoskonały środek wyrażania myśli. Takie przekonanie mogło się ukształtować jedynie na podłożu teorii rozdzielności i dwoistości natury myślenia oraz jego werbalizacji. Trudno nam w tym miejscu wnikać głębiej w opis ówczesnej teorii języka, dla naszej pracy ważne jest ustalenie ko-lejnego podstawowego założenia poetyki romantycznej, ujętego przez Mickiewicza w poetycką formułę: „Język kłamie głosowi, a głos myślom kłamie" (Mic Dz 3, 158)”. Zagadnienie to stanowiło jeden z głównych tematów rozważań Norwida o sztuce. Poeta wyróżniał dwa odmienne rodzaje „głosu": głos „ogromny", który „pozarastane otwiera mogiły”, „kiedy orzeka prawdę by ją orzec" i głos, który jest „na puszczy wołaniem: / Gdy musi żebrać aby go słuchano" (Nor Prom 35). Tej paraboli odpowiadają inne opozycyjne pary pojęć: słowo i litera („— Słowo — jest czynu testamentem, [...] słowa {...] wszelakie inne są mniej lub więcej liczoną frazeologią" ibid. 45), książka i prawda. Znaczące też są następujące wyznania z wiersza Kolebka pieśni:    Umiej słowem wrócić

ich wygłos — pierwszy” — / To jest całą wrażeń tajemnicą: / Rym?... — we wnętrzu leży, nie w końcach wierszy, / Jak i gwiazdy nie tam są, gdzie świćcą!" (Nor Pw 92).

Przekonanie o nieadekwatności języka w stosunku do myśli uzasad-

1

** Anonimowy artykuł, drukowany w „Kurierze Polskim", 1830, s. 663.

2

Bliższe dane na ten temat zamieściłam w pracy o neologizmach, op. eit, s. 70—71.

3

Przez język poeta rozumie tutaj „narzędzie mówienia", głos natomiast oznacza „wygłaszany tekst języka".

⁹¹ Docieranie do właściwego sensu słów polegało także na tym. że poeta wzorem innych romantyków osnuwał filozoficznymi refleksjami etymologiczne znaczenie tych wyrazów.