Skanowanie 10 04 27 34 (4)

86    Ogólne problemy teoretyczne semantyki

„Sieciowa” teoria znaczenia, najpełniej rozwijana przez Langackera (1988), sytuuje mechanizm funkcjonowania znaczeń, podobnie jak i inne mechanizmy językowe, w mózgu człowieka. Powiązania między znaczeniami są utrwalane w umyśle przez dokonywane wielokrotnie przebiegi nerwowe. Część z tych przebiegów ma utrwalenie silniejsze, inne słabsze. Autor pokazuje przykładowo sieć przekazującą znaczenia wyrazu ang. run ‘biec’. Najbardziej utrwalone (najczęściej używane) jest znaczenie ‘ruch istoty dwunożnej’ i ono stanowi prototyp. Jednakże dla całej sieci znaczeń wspólne jest uogólnione znaczenie: ‘szybki ruch’, które motywuje znaczenia przenośne: bieg rzeki (‘ruch wody’), bieg czasu (‘upływ czasu’).

Dynamiczne ujęcie znaczenia jako pewnej sieci znaczeń ukazuje otwartość tego mechanizmu, co pozwala zrozumieć nie tylko funkcjonowanie istniejących znaczeń, ale także wyjaśnia kreatywność języka, możliwość przesunięć znaczeniowych i tworzenie nowych znaczeń (rozwijanie się sieci).

Przedstawione w wielkim skrócie cechy językoznawstwa kognitywnego ukazują z jednej strony wielką wartość tego kierunku badawczego, a z drugiej — jego niedostatki i wiążące się z tym niebezpieczeństwa.

Niewątpliwą wartością kognitywizmu jest ścisłe powiązanie zjawisk językowych z problematyką antropologiczną, a więc ujęcie języka jako części mechanizmu poznawczego człowieka i jako formy tworzenia kultury. Struktura semantyczna języka odbija strukturę umysłu, kategoryzacja świata dokonuje się przez sche-matyzację i typizację, zjawiska ujmowane są za pomocą wyobrażeń mających swe źródła w biologicznej kondycji człowieka.

Niedostatki tej teorii wiążą się z programową nieprecyzyjnością i intuicyjnoś-cią używanych terminów i pojęć, z zatarciem granic między składnikami systemu, ze zniesieniem odróżnienia systemu (langue) i mówienia {parole), z rozmyciem granic między semantyką i pragmatyką, z włączeniem do znaczenia indywidualnej, tak bardzo zróżnicowanej, wiedzy o świecie.

Szersze spojrzenie na rozwój językoznawstwa nakazuje traktować semantykę kognitywną nie jako alternatywną wobec strukturalizmu teorię, ale jako koncepcję dopełniającą wobec wcześniej wypracowanej teorii języka i metodologii jego badań. Osiągnięcia klasycznego już dziś językoznawstwa strukturalnego, wraz z wypracowaną przez nie ścisłą metodą badań, powinny być zachowane jako podstawa wszelkich badań lingwistycznych.

SZCZEGÓŁOWE PROBLEMY SEMANTYCZNEGO OPISU ZDAŃ I JEDNOSTEK LEKSYKALNYCH

Rozdział I

Ogólna charakterystyka struktury semantycznej zdania

W rozdziale poświęconym znaczeniu wypowiedzi staraliśmy się pokazać, że semantykę w odróżnieniu od pragmatyki interesują te składniki informacyjne wypowiedzi, które są przekazywane kodowo, wszystkie natomiast treści wiązane z wypowiedzią sytuacyjnie oraz wyprowadzane przez odbiorcę drogą wnioskowania należą zasadniczo do pragmatyki. Wypowiedź: Ojciec przyjechał może odnosić się sytuacyjnie do różnych obiektów, może być interpretowana intencjonalnie jako stwierdzenie, ostrzeżenie, ekspresja radości czy zdziwienia itp., jednakże czysto semantycznie ma wartość określoną: odnosi się do osoby będącej w relacji ojcostwa (abstrahuję od eksplikacji tej relacji) względem mówiącego lub odbiorcy (bądź też może się odnosić do innej osoby tak nazywanej w określonym środowisku lub pełniącej jakby funkcję ojca). Komuś nazwanemu ojcem przysądza się własność (bycie w stanie) przyjechania (tzn. taką własność, że zaczął on być w określonym miejscu, w którym uprzednio nie był, a znalazł się w nim za pomocą pewnego środka lokomocji), i to wszystko ujęte jest jako stwierdzenie, a więc wraz z przekonaniem mówiącego, że ten stan rzeczy zachodzi. Stan rzeczy ujęty jest jako przeszłość w stosunku do aktu mówienia. PrzekonanieAnówiąeego-o-zajściu zdarzemajub inne jego postawy wobec przekazywanej treści określane są jako predykaeja

Jak widać więc, zdanie zawiera pewne niezbędne składniki semantyczne, którymi wypadnie nam dalej zająć się bardziej szczegółowo. Składniki te ujęte statycznie to przede wszystkim struktura predykatowo-argumentowa (SPA) obejmująca wyrażenie odsyłające do obiektu i predykat, która wraz z ewentualnymi predykatami wyższego rzędu tworzy składnik propozycjonalny (ang. proposition) zdania. Obiekty, do których odnoszą się predykaty, muszą być scharakteryzowane ze względu na referencję (odniesienie do świata). Pozostałe składniki to: modalność (pósrawa intencjonalna nadawcy stanowiąca istotę predykacji) oraz charakterystyka temporałna. Układ tych elementów można zapisać formułą:

SPA

Mod {P(x_ref, y_ref), temp}