89662 Skanowanie 10 04 27 34 (7)

1

86_Ogólne problemy teoretyczne semantyk

„Sieciowa" teoria znaczenia, najpełniej rozwijana przez Langackera (1988), sytuuje mechanizm funkcjonowania znaczeń, podobnie jak i inne mechanizmy językowe, w mózgu człowieka. Powiązania między znaczeniami są utrwalane w umyśle przez dokonywane wielokrotnie przebiegi nerwowe. Część z tych przebiegów ma utrwalenie silniejsze, inne słabsze. Autor pokazuje przykładowo sieć przekazującą znaczenia wyrazu ang. run ‘biec’. Najbardziej utrwalone (najczęściej używane) jest znaczenie ‘ruch istoty dwunożnej* i ono stanowi prototyp. Jednakże dla całej sieci znaczeń wspólne jest uogólnione znaczenie: ‘szybki ruch’, które motywuje znaczenia przenośne: bieg rzeki (“ruch wody’), bieg czasu (‘upływ czasu*).

Dynamiczne ujęcie znaczenia jako pewnej sieci znaczeń ukazuje otwartość tego mechanizmu, co pozwala zrozumieć nie tylko funkcjonowanie istniejących znaczeń, ale także wyjaśnia kreatywność języka, możliwość przesunięć znaczeniowych i tworzenie nowych znaczeń (rozwijanie się sieci).

Przedstawione w wielkim skrócie cechy językoznawstwa kognitywnego ukazują z jednej strony wielką wartość tego kierunku badawczego, a z drugiej — jego niedostatki i wiążące się z tym niebezpieczeństwa.

Niewątpliwą wartością kognitywizmu jest ścisłe powiązanie zjawisk językowych z problematyką antropologiczną, a więc ujęcie języka jako części mechanizmu poznawczego człowieka i jako formy tworzenia kultury. Struktura semantyczna języka odbija strukturę umysłu, kategoryzacja świata dokonuje się przez sche-matyzację i typizację, zjawiska ujmowane są za pomocą wyobrażeń mających swe źródła w biologicznej kondycji człow ieka.

Niedostatki tej teorii wiążą się z programową nieprecyzyjnością i intuicyjnoś-cią używanych terminów i pojęć, z zatarciem granic między składnikami systemu, ze zniesieniem odróżnienia systemu (langue) i mówienia (parole), z rozmyciem granic między semantyką i pragmatyką, z włączeniem do znaczenia indywidualnej, tak bardzo zróżnicowanej, wiedzy o świecie.

Szersze spojrzenie na rozwój językoznawstwa nakazuje traktować semantykę kognitywną nie jako alternatywną wobec strukturalizmu teorię, ale jako koncepcję dopełniającą wobec wcześniej wypracowanej teorii języka i metodologii jego badań. Osiągnięcia klasycznego już dziś językoznawstwa strukturalnego, wraz z wypracowaną przez nie ścisłą metodą badań, powinny być zachowane jako podstawa wszelkich badań lingwistycznych.

Część druga

SZCZEGÓŁOWE PROBLEMY SEMANTYCZNEGO OPISU ZDAŃ I JEDNOSTEK LEKSYKALNYCH

Rozdział I

Ogólna charakterystyka

struktury semantycznej zdania___

W rozdziale poświęconym znaczeniu wypowiedzi staraliśmy się pokazać, że semantykę w odróżnieniu od pragmatyki interesują te składniki informacyjne wypowiedzi, które są przekazywane kodowo, wszystkie natomiast treści wiązane z wypowiedzią sytuacyjnie oraz wyprowadzane przez odbiorcę drogą wnioskowania należą zasadniczo do pragmatyki. Wypow iedź: Ojciec przyjechał może odnosić się sytuacyjnie do różnych obiektów, może być interpretowana intencjonalnie jako stwierdzenie, ostrzeżenie, ekspresja radości czy /.dziwienia itp., jednakże czysto semantycznie ma wartość określoną: odnosi się do osoby będącej w relacji ojcostwa (abstrahuję od eksplikacji tej relacji) względem mówiącego lub odbiorcy (bądź też może się odnosić do innej osoby lak nazywanej w określonym środowisku lub pełniącej jakby funkcję ojca). Komuś nazwanemu ojcem przysądza się własność (bycie w stanic) przyjechania (tzn. taką własność, że zaczął on być w określonym miejscu, w którym uprzednio nie był. a znalazł się w nim za pomocą pewnego środka lokomocji), i to wszystko ujęte jest jako stw ierd/.cnic, a więc wraz z przekonaniem mówiącego, że ten stan rzeczy zachodzi. Stan rzeczy ujęty jest jako przeszłość w stosunku do aktu mówienia. Przekonanie mówiącego-o zajściu zdarzenia lub inne jego postawy wobec przekazywanej treści określane są jako predykacja _

Jak widać więc. zdanie zawiera pewne niezbędne składniki semantyczne, którymi wypadnie nam dalej zająć się bardziej szczegółowo. Składniki tc ujęte statycznie to przede wszystkim struktura predykatowo-argumentowa (SPA) obejmująca wyrażenie odsyłające do obiektu i predykat, która wraz z ewentualnymi predykatami wyższego rzędu tworzy składnik propozycjonalny (ang. proposition) zdania. Obickty^do których odnoszą się predykaty, muszą być scharakteryzowane ze względu na referencję (odniesienie do świata). Pozostałe składniki to: modalność (postawa intencjonalna nadawcy stanowiąca istotę predykacji) oraz. charakterystyka temporalna. Układ tych elementów można zapisać formułą:

SPA

i

i

Mod {P(x„.,,y^),temp)