skanuj0005

się w niej więcej takich nawyków, za które społeczeństwo karze, a mniej takich, za które nagradza. Jest to więc jednostka, która ma mniejsze szanse na indywidualny sukces w tym społeczeństwie. Tak więc wzajemna stymulacja i wzajemne kontrolowanie się jednostek ludzkich urasta w behawioryzmie do rangi podstawowej zasady organizacji życia społecznego. Jest to również podstawowa zasada pedagogiki behawiorystycznej i „psychoterapii behawioralnej”, których zadaniem ma być modyfikacja zachowania, przerabianie nawyków społecznie karanych i indywidualnie szkodliwych na nawyki społecznie nagradzane i indywidualnie skuteczne.

Behawioryzm stał się dominującym sposobem myślenia psychologów w Stanach Zjednoczonych w całej niemal pierwszej połowie XX wieku, wypierając całkowicie europejską psychologię introspekcyjną, którą na przełomie XIX i XX wieku próbował popularyzować tam E. Titchener, mający za sobą studia u Wundta. Stopniowo behawioryzm zaczął przenikać także do Europy, gdzie natrafił na sprzyjające warunki, ponieważ europejska

4. Labirynt tzw. Hampton-Court, przystosowany do eksperymentów psychologicznych (wg. P. Guillaume’a, Podręcznik psychologii. Warszawa 1959)

psychologia klasyczna przechodziła w tym czasie, jak o tym była mowa w poprzednim rozdziale, głęboki kryzys. W ten sposób behawioryzm stał się jednym z najważniejszych kierunków o zasięgu światowym.

Za jego sprawą nastąpiło rozszerzenie zakresu badań psychologicznych na zachowanie zewnętrzne, a przez akcentowanie obiektywności i ścisłej naukowości metod badawczych przyczynił się znacznie do rozwoju psychologii eksperymentalnej. Wzbogacił ją o nowe techniki, szczególnie upowszechniając w psychologii metody fizjologii Pawłowowskiej, ale lakże wprowadzając własne nowe techniki, przede wszystkim metodę labiryntów (rys. 4) i „skrzynek problemowych” (rys. 5), które umożliwiają I ladaczowi obserwowanie i ścisłe pomiary zachowania zwierząt szukających wyjścia z zamkniętego pomieszczenia lub dojścia do przynęty, do której droga w taki lub inny sposób jest utrudniona.

5. Skrzynka problemowa do badań tworzenia się nawyków u zwierząt. Drzwiczki otwierają się, gdy zamknięte zwierzę ciągnie za sznur przyczepiony do zasuwki (wg. B. F. Skinnera, The behavior of organisms; an experimental analysis. 1938)

Pierwotna wersja behawioryzmu, taka jaką przedstawił John Watson, zaczęła z biegiem czasu ulegać stopniowej erozji i należy już dziś raczej do historii psychologii. Jej znajomość jest jednaką konieczna dla rozumienia współczesnych wersji tego kierunku, ponieważfdwie główne jej idee kształtują i dziś sposób myślenia wielu psychologów. Są to: przekonanie, że każde zachowanie człowieka jest reakcją na jakiś bodziec (wyrażone w schemacie S—R), oraz przekonanie, że wszelkie zmiany zachowania człowieka i jego roztyćtj-są wynikiem uczenia się nowych reakcji na określone bodźcej | Narastająca z coraz większym przyspieszeniem masa faktów empirycznym gromadzonych zarówno przez samych behawiorystów, jak

45