skanuj0006

i przedstawicieli innych kierunków, coraz trudniej mieściła się w ramach schematu S—R. Jednym z pierwszych przejawów tych trudności były coraz częściej pojawiające się zmiany podstawowej terminologii behawiorys-tycznej, świadczące o tym, że pierwotny sens pojęć podstawowych zaciera się. Na przykład precyzyjny, zaczerpnięty z fizjologii, podstawowy dla behawioryzmu termin „bodziec” (stimulus) jest coraz częściej zastępowany przez o wiele mniej jasne terminy, takie jak „wskaźnik” (clue) lub „odpowiedź” (response). Podobnie zamiast klarownych pojęć „wzmocnienie”, czy nawet potoczne „kary i nagrody” zaczęło wchodzić w użycie mgliste pojęcie „gratyfikacja” lub „satysfakcja”, a nawet sam schemat S—R, o pierwotnie precyzyjnym znaczeniu związku przyczynowego, zaczął być coraz częściej interpretowany w sposób czysto formalny, jako zależność statystyczna lub funkcjonalna w sensie matematycznym, tak że zamiast o bodźcach zaczęto mówić o „zmiennych niezależnych”, zaś

0    reakcjach jako o „zmiennych zależnych”^

Zmiany terminologiczne były zapowiedzią zmian głębszych, o charakterze teoretycznym, które coraz bardziej oddalały się od behawioryzmu ortodoksyjnego i prowadziły do powstawania w późnych latach trzydziestych

1    później licznych jego wariantów określanych zbiorczą nazwą neobe-hawioryzm. Wśród tych licznych wariantów można wyróżnić dwa główne nurty, z których pierwszy polega na zróżnicowaniu pierwotnego schematu S—R, a drugi na jego uzupełnieniuTj

głównym i wybitnym przedstawicielem pierwszego z tych nurtów jest Burrhus F. Skinner. Określił on swoje stanowisko jako behawioryzm radykalny, ponieważ w dalszym ciągu odcina się od wszelkich prób uwzględniania w psychologii procesów wewnętrznych. Wnętrze człowieka jest jego zdaniem „czarną skrzynką”, do której nie ma bezpośredniego wglądu, a dostępne są jedynie procesy na jej wejściu i wyjściu, to znaczy działanie bodźców i reagowanie.

W odróżnieniu od behawiorystów klasycznych, którzy idąc za Pawłowem zwracali główną uwagę na bodźce i manipulowanie nimi przez łączenie bodźców obojętnych z bodźcami aktywnymi, Skinner zauważył głównie reakcje i ich wzmacniante.fTypowy eksperyment Skinnerowski polega na tym, że kiedy zwierzę wykona jakiś określony ruch, daje się mu nagrodę.

Icśli czyni się to systematycznie, to po pewnej liczbie takich powtórzeń zaczyna ono wykonywać ten ruch coraz częściej; wygląda to tak, jakby zaczęło i lomagać się nagrody. Zjawisko to jest znane' z potocznego doświadczenia. Na przykład, jeśli pies położy przypadkiem głowę naczyichś kolanach, a ten ktoś I rogłaszcze go, to pies zaczyna coraz częściej kłaść głowę, jakby domagając się pieszczótyjPowstaje więc u zwierzęcia nowy odruch, ale w inny sposób niż (nlruchy warunkowe wytwarzane w pracowniach Pawłowa. Skinner zajął się lakimi właśnie odruchami i w odróżnieniu od odruchów klasycznych typu Pawłowowskiego nazwał je |Td ruchami instrumentalnymi, dla zaznaczenia, że w tym wypadku wygląda tak, jakby zwierzę samo zaczęło się nimi posługiwać niby narzędziem do osiągnięcia określonego cefu|Dlabadania łych odruchów Skinner skonstruował specjalną klatkę (rys. 6) wyposażoną

6. „Skrzynka Skinnera”. Schemat eksperymentu Skinnera nad odruchami warunkowymi. Szczur znajduje się w dźwiękoszczelnej komorze, kiedy naciska dźwignię - pokarm spada automatycznie na tacę (wg. B. F. Skinnera,

The behavior of organisms; an experimental analysis. 1938)

w dźwignię, za której naciśnięciem do klatki wpadał pokarm. Okazało się, że jeśli zwierzę w takiej klatce, błądząc chaotycznie, naciśnie dźwignię i otrzyma pokarm, to bardzo szybko nauczy się naciskać tę dźwignię i w ten sposób czynnie zdobywać pokarm.

47