skanuj0009

Przykładem charakterystyki stresu dyskomfortu mogą być wyniki badań amerykańskiego psychiatry J. Rasmussena (1963) nad dyskomfortem psychologicznym wywołanym warunkami monotonii (niski poziom stymulacji) schronu przeciwatomowego (w schronie przebywało 100 osób przez okres dwóch tygodni). Sporządzona przez lekarza uczestniczącego w tym eksperymencie lista czynników stresowych według subiektywnych odczuć stopnia uciążliwości, przedstawia się następująco: brak wody do mycia, zła jakość pożywienia, ciasnota pomieszczeń, brud, zachowanie innych osób, nuda, wrzawa i nadmierny hałas, temperatura i wilgoć, utrudniony dostęp do toalety, brak ruchu, nieprzyjemne zapachy, niewygodne łóżka, brak warunków do intymności, dolegliwości fizyczne, światło zapalone przez 24 godziny, wadliwa organizacja życia, niemożność skupienia się, brak łączności ze światem zewnętrznym, trudności z zaśnięciem, nieadekwatne zarządzanie i regulamin itp. Z powyższego wyliczenia tej kategorii czynników stresowych wynika, że dyskomfort psychologiczny jest najszerszą kategorią stresu dnia codziennego.

Ta wszechobecność tego typu stresu znajduje swoje odzwierciedlenie w nowych koncepcjach stresu, jak np. w koncepcji stresowych zdarzeń życiowych (negative łive events). Koncepcja ta zakłada między innymi, że stresowe obciążenia dnia codziennego mogą się sumować, prowadząc do przeciążenia, które z kolei może być przyczyną gorszego funkcjonowania (błędy w pracy, wypadki), a także zachorowalności na tzw. choroby cywilizacyjne (Holmes i Rahe, 1967; Alkov, 1981). Szczególnie silne bodźce stresowe lub mające charakter chroniczny opisywane są w literaturze przedmiotu często jako pochodne postępu cywilizacji technicznej. Jest to paradoks tylko pozorny, nie kłócący się z wiedzą potoczną o przeciążeniach, rozumianych jako ekspozycja na działanie czynników szkodliwych środowiska życia i pracy, przekraczających umownie „normy”. Rzeczywistość polska dostarcza wielu przykładów przekraczania norm światowych w zakresie wszystkich czynników szkodliwych środowiska (Galubińska, 1974).

Badania A. Eliasza (1981) wskazują na stres przeciążenia związać ny z życiem w dużej aglomeracji miejskiej Śląska. Autor zwrócił uwaf na ważny fakt istnienia różnic indywidualnych, uwarunkowanych tern-peramentalnie (w zakresie takiej cechy jak reaktywność w rozumienr teorii temperamentu Strelaua), w reakcji na stres przeciążenia stymula

cyjnego. Stwierdzono, że z większym przeciążeniem stymulacyjnym mamy do czynienia w środowisku życia centralnych rejonów dużych miast w porównaniu ze słabo stymulującymi rejonami tych samych miast, tj. okolicami podmiejskimi. Stwierdzono, że w sytuacji niedociążenia stymulacyjnego może następować obniżenie progów wrażliwości na bodźce, a w sytuacji przeciążenia stymulacyjnego - ich podwyższenie. Z powyższego wynika, że zarówno przeciążenie stymulacyjne, jak i deprywacja stymulacyjna mają charakter stresu psychologicznego.

Źródłem wiedzy na temat ekstremalnych wartości stresu przeciążenia pod każdym względem, fizycznym i psychologicznym, są obserwacje zachowania się człowieka w hitlerowskich obozach koncentracyjnych i obozach jenieckich. Szerokiego przeglądu literatury na ten temat dokonał K. Godorowski (1985). „Warunków życia w hitlerowskich obozach koncentracyjnych nie da się z niczym porównać. Były one bowiem straszliwym i nie mającym precedensu w nowożytnej historii naturalnym eksperymentem psychologicznym i socjologicznym ” (Godorowski, 1985, s. 10). Przeciążenie czynnikami stresu dotyczyło: głodu, odzieży, warunków mieszkaniowych, pracy, tortur, szykan itp.

Stres przeciążenia we wszystkich jego postaciach: fizycznej, psychicznej i socjologicznej w skali dziesięcioleci panowania totalitarnego systemu stalinowskiego i na skalę dziesiątków milionów ludzi dopiero czeka na rzetelne opracowanie naukowe.

2.3.4. Deprywacja jako źródło stresu

Wychodząc chociażby z modelu teoretycznego optimum stymula-cji-aktywacji Leuby (1965) i Hebba (1965), na którym oparł opisane wcześniej badania różnic indywidualnych Eliasz (1981), obok przeciążenia (stymulacyjnego, informacyjnego, fizycznego), związanego z maksymalizacją wymagań, na przeciwnym krańcu kontinuum można wyodrębnię (jeprywację (sensoryczną, monotonię, nudę), związaną (^minimalizacją obciążeń (Davies, Shackleton i Parasurman, 1983). Ideę tego modelu przedstawiono w modyfikacji własnej na rycinie 2.24.

Jak z ryciny tej wynika, podobnie jak w warunkach przeciążenia stymulacyjnego, tak i w sytuacji deprywacji sensorycznej (tzw. głodu zmysłowego) należy liczyć się z pogorszeniem sprawności działania

193