skanuj0020

!

t

Kultura jest prawidłowa. Kultura (w sensie zarówno catościo-i wym, jak i konkretnym) trwa i zmienia się według pewnych prawi-i regularności. Dlatego można nie tylko ją opisywać, ale takiej szukać zasad jej działania. Dzięki temu założeniu w ogóle jestj możliwa nauka o kulturze, zwłaszcza nauka hołdująca modelowi) nauk przyrodniczych, aczkolwiek i do tak zwanego historycznego) podejścia w badaniach nad kulturą konieczne jest przyjęcie założe-i nia pewnego stopnia regularności lub prawidłowości przedmiotu| badań. Trzeba jednak przyznać, że wielu badaczy reprezentujących podejście historyczne i partykularystyczne ujawnia pewien poziom[ niewyjaśnialności w zjawiskach kulturowych, na przykład w ter- j minach ich przyczyn. Zgodnie z ich opinią ustalenie prawidłowości; byłoby możliwe na pewnej płaszczyźnie, przy wyjaśnianiu nato- \ miast konkretnego kształtu zjawisk w określonych kulturach ludz-' kich ustalenie takich prawidłowości jest w zasadzie nierealne.

Kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka. W antropologii i powszechnie podkreśla się rolę kultury jako pośrednika między} człowiekiem (istotą biologiczną) a środowiskiem przyrodniczym, ? w którym on żyje. Kultura jako cecha ludzkośck-bywa traktowana i jako mechanizm adaptacyjny człowieka, a poszczególne kultury _; stanowią sposób adaptacji określonych grup ludzkich do konkret- , nego środowiska naturalnego [por. Kluckhohn 1975; Sahlins 1975]. Ten aspekt zjawisk kulturowych jest badany w ramach kierunku ekologicznego w antropologii, który ostatnio intensywnie się rozwija i prezentuje niezwykle interesujące rezultaty.

Również antropologia fizyczna i archeologia, a pośród nurtów antropologii kulturowej antropologia gospodarcza szczególnie wiele miejsca poświęcają tym problemom.

Płaszczyzny zjawisk kulturowych

Wiele nieporozumień w definiowaniu kultury bierze się z nie dość jasnego wyodrębniania płaszczyzn, które powinno się uwzględniać rozpatrując każde zjawisko kulturowe. Każde takie zjawisko występuje w trzech aspektach: w aspekcie materialnym, w aspekcie behawioralnym i w aspekcie psychologicznym. Niektórzy też dodają czwarty aspekt - aksjonormatywny. Ten ostatni

aspekt odnosi się do wartości i norm podzielanych przez zbiorowość i dających się sformułować po bliższym zapoznaniu się

badacza z kulturą.

Płaszczyzna materialna. Cała kultura rozgrywa się w jakimś środowisku czy, inaczej, tworzywie materialnym, co wynika z natury egzystencji ludzkiej; człowiek sam jest istotą materialną i posługuje się przedmiotami materialnymi do osiągnięcia swoich celów. Wobec tych przedmiotów, pochodzących wprost z przyrody lub stworzonych przez samego siebie, człowiek przejawia postawy; również jego zachowania mają związek z tymi przedmiotami. Każda społecznie podzielana postawa odnosi się do jakiegoś materialnego przedmiotu. Zaproponowane przez Stanisława Ossowskiego rozróżnienie kultury i jej materialnych korelatów wprowadza pożądaną jasność w tych sprawach. Materialnym korełatem zjawiska kulturowego może być przedmiot stworzony przez człowieka (flaga, maszyna, budynek) lub też przedmiot przyrodniczy (góra, rzeka, drzewo). Ossowski [1966; 65-69] wydziela więc aspekt materialny kultury, wykluczając go w gruncie rzeczy z jej zasięgu. Mimo to nie zaprzecza jednak istnieniu związków postaw, sposobów wartościowania i zachowań ze światem bytów materialnych.. Nawet zjawiska kultury z pozoru zupełnie oderwane od świata przedmiotów mają swój aspekt materialny. Dzieło sztuki, dopóki pozostaje zamysłem autora, dopóty nie przybiera formy materialnej, jeśli nie liczyć procesów fizjologicznych zachodzących w mózgu twórcy. Ów zamysł ma jednak na celu jakąś realizację materialną i powstał też tylko dzięki istnieniu przedmiotów materialnych. Sztuki plastyczne posługują się płótnem, farbami i tworzywem rzeźbiarza. Muzyk musi mieć instrument lub też odwoływać się do własnego aparatu głosowego. Tak więc nawet sztuka - jedna z najbardziej „idealnych" dziedzin kultury - ma pewien wymiar materialny. Na drugim krańcu pozostaje życie gospodarcze, w obrębie którego płaszczyzna materialna zjawisk wydaje się szczególnie istotna. Oczywiście badacza kultury nie interesuje skład chemiczny czy budowa fizyczna materiału, z którego zbudowany jest dom, luk czy czółno, tylko ich treść znaczeniowa, ideowa. Jednakże w tradycyjnych podziałach dziedzin kultury funkcjonujących oio kultura materialna iako osobny rodzaj

66

67