skanuj0038

Okres 1

Okres 2

Sytuacja —

(Wewnętrzna

lub

zewnętrzna)

- Percepcja —► Emocje-^ Radzenie    \ Sytuacja-► Percepcja Emocje Radzenie

| negatywne sobie _v___J /    >    negatywne sobie

Emocje obojętne

Ryc. 4.4. Schematyczne ujęcie radzenia sobie ze stresem

Jak z powyższego schematu wynika, między sytuacją stresową (wewnętrzną lub zewnętrzną) a radzeniem sobie ze stresem (jako wynikiem) istnieją dwa czynniki pośredniczące, które zgodnie z transakcyjnym modelem stresu Folkman i Lazarusa (1980) można nazwać jako poznawcze (problem focused coping) i emocjonalne (emotion focused coping) aspekty procesu radzenia sobie ze stresem (por. rozdział 1.3.5).

Wpływ emocji na tzw. strategię radzenia sobie ze stresem ma swoją bogatą literaturę przedmiotu (Leventhal, Nerenz, 1981). Modyfikujący wpływ emocji na owe strategie przejawia się między innymi osłabieniem dystansu emocjonalnego poprzez: wywoływanie, minimalizowanie, dystansowanie się, selektywną uwagę, pozytywne porównania, wydobywanie pozytywnych ocen dla negatywnych zdarzeń. Wiele z tych strategii omawialiśmy przy okazji charakteryzowania istoty mechanizmów obronnych osobowości. Istnieją również strategie wiążące się ze zwiększeniem stresu emocjonalnego. Z pewnością strategie te poprzez negatywne emocje prowadzą do zmiany oceny obiektywnej sytuacji, co w koncepcji stresu Lazarusa (1966), omawianej w rozdziale 1.3.5. nosi nazwę obronnych reinterpretacji (defensive reappraisals).

W sytuacjach ekstremalnych emocje negatywne mogą doprowadzić do przejścia z prewencyjnego na patologiczny system radzenia sobie ze stresem (Miller i wsp., 1989),

Poznawcze aspekty strategii radzenia sobie ze stresem mają również bogatą literaturę i są podobne do strategii rozwiązywania problemów (Miller, 1981). Dotyczą wysiłku skierowanego na: definiowanie problemu, generowanie alternatywnych rozwiązań, ocenę wysiłku w terminach kosztów i zysków, wybór rozwiązania i działanie.

Oba przedstawione aspekty procesu radzenia sobie ze stresem wzajemnie się przenikają, co znalazło swój wyraz w najnowszej wersji tzw. transakcyjnej teorii stresu i radzenia sobie ze stresem Lazarusa, której zarys ilustruje rycina 4.5. (Lazarus i Folkman, 1984).

Ryc. 4.5. Transakcyjny model stresu

Według tej koncepcji radzenie sobie ze stresem uzależnione jest ponadto od takich czynników, jak: zdrowie i energia, pozytywne nastawienie, zdolność rozwiązywania problemów (jako cecha intelektu i jako nabyta umiejętność, będąca wynikiem uczenia się), uspołecznienie (w sensie podatności na wsparcie społeczne), wsparcie społeczne (indywidualne i instytucjonalne), status materialny, temperament i osobowość, ograniczenia środowiskowe (rozwój cywilizacyjny kraju, w którym żyjemy), poziom zagrożenia (por. Coyne, Holroyd, 1982). Niektóre z tych czynników omówiliśmy poprzednio, pozostałe będą przedmiotem dalszych rozważań. Nim przejdziemy do różnych czynnych form

363