Scan080220083154 16

30 Choroby genetyczne

chromosomowego, to w zasadzie nic stwierdza się u takiej osoby żadnych zmian fenotypowych. Ponosi ona jednak ryzyko przekazania nieprawidłowości (w stanic niezrównoważonym) swemu potomstwu.

Wszystkim rodzinom, w których urodziło się dziecko z aberracją chromosomową, należy zapewnić możliwość uzyskania porady genetycznej, a w tym informacji o wielkości ryzyka genetycznego oraz diagnostyki prenatalnej aberracji chromosomowych w przypadku zwiększonego ryzyka.

Podsumowując rozważania ogólne na temat chorób uwarunkowanych nieprawidłowościami chromosomów, należy pamiętać, żc:

1)    dodatkowy materiał chromosomowy (np. trisomia czy duplikacja) zaburza rozwój dziecka, lecz nie w tak dużym stopniu, jak w przypadku utraty chromosomu lub jego części (np. monosomie, delecjc);

2)    nadmiar chromosomu autosomalnego (lub jego części) objawia się poważniejszymi skutkami fenotypowymi, aniżeli w przypadku chromosomów płciowych;

3)    utrata całego chromosomu autosomalnego jest cechą letalną;

4)    utrata jednego z chromosomów płciowych jest też zazwyczaj cechą letalną;

5)    większość zarodków mających tylko chromosom płciowy X ulega obumarciu, a zaledwie niewielki ich odsetek rodzi się żywo, wykazując cechy fenotypowe zespołu Turnera;

6)    wśród żywo urodzonych nigdy nic stwierdzono przypadku, w którym w obecności chromosomu Y brak było chromosomu X.

Zespoły będące wynikiem aberracji chromosomów autosomalnych

Choroby uwarunkowane aberracjami chromosomowymi objawiają się zawsze zespołem cech klinicznych, nigdy izolowaną wadą rozwojową. Jest to szczególnie wyraźne w przypadku aberracji chromosomów autosomalnych. W rozdziale tym zostaną omówione tylko najczęściej spotykane zespoły chorobowe uwarunkowane nieprawidłowościami tak liczbowymi, jak i strukturalnymi chromosomów autosomalnych.

Trisomie chromosomów autosomalnych

Trisomia chromosomu 21 (zespół Downa) jest najczęściej występującą aberracją chromosomową rozpoznawaną u 1 na 650-700 noworodków żywo urodzonych. Objawy kliniczne zespołu uwarunkowane są obecnością trzech chromosomów 21. Częstość jej występowania jest wyższa wśród potomstwa kobiet rodzących po 35. roku życia.

Etiolog,a. Większość przypadków (92,5%) jest skutkiem regularnej trisomii chromosomu 21. Jest ona wynikiem nondysjunkcji w pierwszym lub drugim podziale mejotycznym. W 80% przypadków dodatkowy chromosom pochodzi od matki. W około 5% przypadków dodatkowy chromosom 21 jest przeniesiony (stransloko-wany) na inny chromosom. Wśród translokacji 21 na chromosomy grupy G ponad 90% stanowią przypadki de novo. Około 3% chorych wykazuje mozaikowość.

Tabela 1.4. Najważniejsze objawy kliniczne trisomii chromosomów 21, 13 i 18

Objawy	Trisomia 21	Trisomia 13	Trisomia 18
Ogólne	Upośledzenie umysłowe, hipotonia mięśniowa, nawracające infekcje, niski wzrost	Upośledzenie umysłowe, trudności karmienia, na-czyniakowatość, drgawki, bezdechy, przetrwała hemoglobina płodowa, 50% umiera w pierwszym miesiącu życia	Upośledzenie umysłowe, hiperotnia mięśniowa, trudności karmienia, mała masa urodzeńio-wa, częściej występuje u dziewczynek, 95% umiera przed 12. miesiącem życia
Głowa	Plaska potylica, skośne szpary powiekowe, zmarszczki nakątne, planiki Brushficlda, duży język, nisko osadzone, zniekształcone małżowiny uszne, płaska nasada nosa	Małogłowic, holoproscn-ccfalia, rozszczep wargi i/lub podniebienia, colo-boma, zmarszczki nn-kątne, maloocze, nisko osadzone, zniekształcone małżowiny uszne, głuchota	Małogłowie, wypukła potylica, dodatkowe cic-miączka, niedorozwój żuchwy, nisko osadzone, zniekształcone małżowiny uszne
Klatka piersiowa	Wrodzone wady serca, najczęściej VSD	Wrodzona wada serca, najczęściej VSD i PDA	Wrodzone wady serca, najczęściej VSD i PDA, krótki mostek, przepuklina przeponowa
Brzuch i miednica	Przepuklina pępkowa, małe prącie, wnętrostwo	Torbie Iowa tość nerek, dwurożna macica, wnętrostwo	Nerka podkowiasta, mała miednica, hipogeni-lalizm, wnętrostwo, przepukliny, ograniczenie odwodzenia w stawach biodrowych
Dłonie i stopy	Bruzdy poprzeczne, krótkie szerokie dłonie, hipoplazja środkowego paliczka V palca, duży odstęp między paluchem a 11 palcem	Wiclopalczastość, hipoplazja paznokci, bruzdy poprzeczne na dłoniach	Przykurczowe zniekształcenie palców dłoni, krótki, grzbietowo ustawiony paluch, stopy lyżwiaste, koślawość kolan
Inne spotykane cechy	Wysokie podniebienie, zez, zaćma, głuchota, krótka, szeroka szyja, hipoplazja zębów, wysuwanie języka, niedrożność jelit i dwunastnicy, zarośnięty odbyt, a także niedoczynność tarczycy, białaczka	Przykurczowe zniekształcenie palców, pojedyncza tętnica pępowinowa, płytkie oczodoły, niedorozwój żuchwy, zagięty paluch stopy	Rozszczep wargi i/lub podniebienia, wady gałek ocznych, hipoplasty-czne paznokcie, szeroko rozstawione brodawki sutkowe, płetwiastość szyi, pojedyncza tętnica pępowinowa