socj12

40

Rozdział 1

czeństwie. Ale rośnie onn wyraźnie w społeczeństwie demokratycznym, w którym działania obywateli waż;] nieporównanie bardziej na losach wszystkich razem i każdego z osobna. Demokracja wymaga wiedzy, ludzi światłych, myślących nie tylko w kategoriach wąskoegoistycznych, w ramach horyzontu przysłowiowej „własnej zagrody", ale zdolnych ogarniać szersze ogólnospołeczne problemy i wyzwania, wykorzystywać szanse i zwalczać przeciwności, a rnkże lokować własne losy w strumieniu historycznego rozwoju swego społeczeństwa i w porównawczym kontekście innych współczesnych społeczeństw. Będzie to potrzebne jeszcze bardziej w miarę ewoluowania demokracji od form przedstawicielskich w stronę demokracji „partycypacyjnej", „dyskursywnej” czy „dialogowej”, gdzie sprawy publiczne będą rozstrzygane coraz bardziej bezpośrednio przez głos samych obywateli.

Podstawowym narzędziem wszelkiego myślenia jest język, zasób możliwie ostrych, precyzyjnych, jednoznacznych pojęć. Im bardziej bogatym językiem się posługujemy, tym więcej postrzegamy. Potrzeby praktyki prowadzą do bogacenia języka: Eskimosi rozróżniają podobno kilkanaście gatunków śniegu, Beduini kilkanaście rodzajów piasku, żeglarze wiele odmian wiatru, a piloci najrozmaitsze typy chmur. Żeby uchwycić całą złożoność i subtelne niuanse życia społecznego, socjolog też potrzebuje pojęć liczniejszych i bogatszych, niż dostarcza język potoczny. Przez blisko dwa wieki swojego istnienia socjologia wypracowała swoisty język pochodzący z różnych źródeł, od różnych autorów, artykułowany w różnych fazach rozwoju dyscypliny. Punktem wyjścia kształtowania socjologicznej wyobraźni jest poznanie tego języka, kanonu pojęć uznanego dziś szeroko, niezależnie od ich niekiedy już zapomnianej genealogii. Aby posiąść socjologiczną wyobraźnię, trzeba przede wszystkim nauczyć się myśleć i mówić w socjologicznym języku. Takiemu zadaniu systematycznego i analitycznego przedstawienia języka socjologii współczesnej poświęcone będą dałsze rozdziały tej książki.

Najważniejsze pojęcia wprowadzone w rozdziale

ANTYNATURALIZM: pogląd o zasadniczej odmienności rzeczywistości przyrodniczej i społecznej.

ANTYPOZYTYWIZM: pogląd o konieczności wypracowania w naukach społecznych zupełnie swoistych procedur i metod badawczych, odmiennych od tych, które stosują nauki przyrodnicze.

Socjologia i społeczeństwo

41

DOKUMENTY OSOBISTE: spontaniczne zapisy zdarzeń i zjawisk dokonywane przez ludzi w nich uczestniczących, ujawniające ich autentyczne motywacjo, intencje, interpretacje (np. listy, pamiętniki),

HERMENEUTYKA: interpretacja, rozumienie zjawisk społecznych przez ujawnianie znaczeń, jakie wiążą z nimi działający ludzie, a także jakie ze zjawiskami tego typu wiąże właściwa im kultura.

IDEALNA SYTUACJA KOMUNIKACYJNA: możliwość prowadzenia dyskusji między równymi partnerami w warunkach pełnej swobody wypowiedzi, w sytuacji pozbawionej jakichkolwiek nacisków i ograniczeń niemerytorycznych.

INSTYTUCJONALIZACJA SOCJOLOGII: uznanie socjologii za dyscyplinę nauki przez utworzenie katedr czy wydziałów uniwersyteckich, instytutów badawczych, periodyków socjologicznych, stowarzyszeń i organizacji socjologów, a także utworzenie stanowisk zawodowych dla socjoiogów-praktyków w przemyśle, administracji, wojsku itp.

KONTEKSTY SPOŁECZNE: wyróżnialne ze względu na cel, specyfikę działań, swoisty styl postępowania itp. dziedziny aktywności życiowej ludzi, w których toczy się życie społeczne (np. rodzinny, zawodowy, edukacyjny, religijny).

NATURAUZM: pogląd o zasadniczej identyczności świata przyrody i rzeczywistości społecznej.

NIEZAMIERZONE EFEKTY DZIAŁAŃ LUDZKICH: typowa sytuacja w życiu społecznym, kiedy pojawiają się zjawiska odmienne od intencji ludzi działających, albo takie, których nie da się odnieść do działań konkretnych ludzi, są bowiem „wypadkową” anonimowych działań masowych, gdzie każdy uczestnik zmierzał do własnych, prywatnych celów, nie biorąc takich zbiorczych konsekwencji w ogóle pod uwagę.

POZYTYWIZM: pogląd o potrzebie naśladowania w naukach o społeczeństwie wypracowanych wcześniej badawczych wzorców nauk przyrodniczych.

PROGNOZY SAMOREALIZUJĄCE SIĘ I SAMODESTRUKCYJNE: fakt, że przewidywania przyszłych stanów społecznych mogą wywołać reakcje masowe prowadzące do spełnienia się prognoz fałszywych (gdy ludzie biorą je „na serio" pod uwagę i opierają na nich swoje decyzje) albo do niespełnienia się prognoz prawdziwych (gdy ludzie w obawie przed zrealizowaniem się przewidywań podejmują w porę działania obronne).

REFLEKSYJNOŚĆ: fakt, że wiedza i dokonywane przez ludzi interpretacje na temat własnych działań, działań innych czy sytuacji społecznych, w których są uwikłani, w istotny sposób wpływa na ich decyzje, sposób postępowania, a przez to na kształt społeczeństwa, w którym żyją.