Socjologia Kosi�skiego (16)

Równie* Kraków w omawianym okresie skupiał grono badaczy socjologów. Przede wszystkim należy wymienić Kazimierza Dobrowolskiego {ur. 1894), etnografa i socjologa, który podejmował głównie problematykę tradycyjnej kultury chłopskiej, ale interesowały go także inne kwestie dotyczące tej klasy społecznej oraz wsi.

Rozwój polskiej socjologii wiąże się nie tylko z funkcjonowaniem uniwersytetów i innych uczelni, ale także z instytucjami wyłącznie badawczymi, którymi były: Instytut Gospodarstwa Społecznego i Instytut Spraw Społecznych. W drugim z nich dział badań socjologicznych prowadził S. Ńychliński, a współpracownikiem Instytutu był twórca polskiej medycyny społecznej i prekursor socjologii medycyny Marcin Kasprzak (1888 --1968). Instytut koncentrował się na badaniu problematyki materialnej i socjalnej, w tym i zdrowotnej niższych warstw społecznych.

W roku 1936 powołano w stolicy jeszcze dwie instytucje podejmujące badania socjologiczne. Z inspiracji J. Chałasińskiego utworzono Instytut Kultury Wsi, którego został dyrektorem. W. Grabski założył Instytut Socjologii Wsi. W Instytucie tym powstał zespół, który zaczął wydawać „Roczniki Socjologii Wsi”. Po wieloletniej przerwie, w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych zostały one reaktywowane jako organ Instytutu Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie.

Rozwój i dorobek socjologii polskiej w dwudziestoleciu międzywojennym był znaczący. Wykształcono 12 samodzielnych pracowników nauki, wydano wiele wartościowych publikacji książkowych, w tym czteręto-mowe dzieło J. Chałasińskiego Młode pokolenie chłopów (wyd. 1938), oparte na bogatych materiałach wspomnieniowo-pamiętnikarskich, dwutomowe Pamiętniki chłopów (wyd. 1935-1936) z przedmową L. Krzywickiego i wiele innych już wymienionych. Autorami szczególnie wartościowych prac opublikowanych w dwudziestoleciu międzywojennym byli: F. Bujak, S. Bystroń, J. Chałasiński, S. Czarnowski, W. Grabski, L. Krzywicki, a przede wszystkim F. Znaniecki, który najbardziej się zasłużył dla rozwoju polskiej socjologii i jej przekształcenia w dyscyplinę uniwersytecką.

Polska socjologia w analizowanym stosunkowo krótkim i skomplikowanym okresie odbudowy państwowości prawie po 150-letniej niewoli stała się nauką zaakceptowaną w systemie kształcenia akademickiego i uzyskała wysoką pozycję wśród nauk humanistycznych i społecznych. Instytucje naukowe o socjologicznym profilu powołane na parę lat przed wybuchem drugiej wojny światowej nie zdołały w pełni rozwinąć działalności ze względu na sytuację wojenną.

Wybuch wojny i okupacja niemiecka przerwały dynamiczny rozwój nauki polskiej, w tym i socjologii. Lata okupacji nie były jednak okresem I    całkowitego zastoju tej nauki. W ramach konspiracyjnego nauczania uni-.

§L    wersyteckiego prowadzono również studia socjologiczne. Szybko je za-

wieszono wskutek aresztowania wykładowców i słuchaczy. Między innymi aresztowano wówczas ucznia i współpracownika F. Znanieckiego, dra Władysłwa Okińskiego (1906 -1944), zajmującego się socjologią wychowania i oświaty dofosłych, którego następnie zamordowano [118].

Pod kierunkiem S. Ossowskiego wznowił na krótko działalność Polski Instytut Socjologiczny. Symbolicznym przejawem jego aktywności było opublikowanie w roku 1943 rozprawy tego autora Ku nowym formom życia społecznego. Znamienny tytuł tej publikacji zapowiadał nowy etap w dziejach socjologii i narodu.

c. Socjologia w Polsce Ludowej

Socjologia polska, będąc nauką ukształtowaną głównie na zachodnioeuropejskich i amerykańskich podstawach teoretyczno-metodologicznych, w Polsce Ludowej przechodziła zmienne losy. W drugiej połowie lat czterdziestych, mimo radykalnych zmian ustrojowo-politycznych i powojennych zniszczeń, nauka ta miała stworzone — na miarę ówczesnych możliwości — korzystne warunki dla odzyskania swojej świetności z okresu przedwojennego.

Odradzanie się socjologii powojennej odbywało się bez udziału nieżyjących już w tym czasie takich wybitnych badaczy, jak: S. Czarnowski, W. Grabski, L. Krzywicki i S. Rychliński oraz F. Znaniecki, który od roku 1939 przebywał w Stanach Zjednoczonych. Po roku 1945 główny ośrodek socjologiczny powstawał w Łodzi. W nowo utworzonym tu uniwersytecie podejmowali pracę wybitni socjologowie, a wśród nich J. Cha-łasiński i J. Szczepański, którzy -— zwłaszcza drugi z nich, pełniący przez wiele lat funkcję rektora — stwarzali socjologii szanse prężnego rozwoju. W uniwersytecie tym najwcześniej w wyzwalanym kraju zaczęły funkcjonować studia socjologiczne i dlatego pozyskano tu liczną kadrę socjologów warszawskich oraz z innych ośrodków. Następnie socjologów zaczynały kształcić uniwersytety w Krakowie i w Poznaniu oraz najpóźniej w najbardziej zniszczonej ze wszystkich większych polskich miast Warszawie. W końcu lat czterdziestych uruchomiono studia socjologiczne w Uniwersytecie Wrocławskim. Nie zdążono jednak wypromować magistrów ze względu na negatywny stosunek do socjologii, jaki w okresie kultu jednostki dotknął tę dziedzinę wiedzy na uczelniach państwowych. Jedynie Katolicki Uniwersytet Lubelski bez przerwy, która w latach 1950-1956 objęła uczelnie państwowe, zajmuje się kształceniem kadry socjologicznej. Po roku 1956 studia socjologiczne uruchomiono w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR, która kształciła socjologów dla aparatu partyjnego i administracji państwowej, a od roku 1984 została przekształcona w Akademię Nauk Społecznych PZPR. W latach siedem-

43