s�kowski5

Przedmiotem postaw może być wszystko, co istnieje (obiektywnie i subiektywnie) i ma związek z zaspokajaniem potrzeb osób ustosunkowujących się do tego, w zależności od znaczenia, jakie temu przypisują. Przedmiotem mogą być także osoby i grupy społeczne, własna osoba bądź społeczne normy zwyczajowe i moralne, a także różnego rodzaju wartości. Przedmiotem postaw mogą być także osoby niepełnosprawne. Badania psychologiczne nad nimi są w stadium początkowym.

W polskiej literaturze socjologicznej upowszechniła się koncepcja postaw zasadniczych i celowościowych. Postawa zasadnicza została określona przez A. Podgóreckiego jako bezpośrednia akceptacja lub negacja pewnej reguły dotyczącej zachowania wyobrażonego lub rzeczywistego i jego skutków (Podgóre-cki, 1971). Socjologowie oprócz postaw zasadniczych i celowościowych wyróżnili jeszcze postawy prospołeczne i egoistyczne. Postawa prospołeczna wiąże się z takimi pojęciami, jak altruizm, życzliwość, sympatia dla innych, niesienie pomocy potrzebującym, wrażliwość na krzywdę, zdolność do rozumienia ludzi. Postawa taka przejawia się w gotowości do pozytywnego działania na rzecz innych ludzi, zgodnie z normami społecznymi i wartościami moralnymi. Postawy egoistyczne uzewnętrzniają się w skłonności do interesowania się przede wszystkim sobą i do wysuwania na pierwszy plan swojego dobra osobistego przy ograniczonej wrażliwości na potrzeby i dobro innych ludzi.

Th. Newcomb (1970), podkreślając, iż postawy są niezwykle złożonymi dyspozycjami, pisze, że dla ogólnego ich scharakteryzowania wystarczy uwzględnienie dwu właściwości, a mianowicie kierunku oraz stopnia natężenia uczucia w stosunku do obiektu postawy. Dwa zasadnicze kierunki to akceptacja albo odrzucenie. Postawa akceptacji nakazuje szacunek i życzliwość. Wyraża się ona we współdziałaniu, przyjaznym zachowaniu, w podziwie, zaufaniu, współczuciu i afiliacji. Postawa odrzucenia manifestuje się takimi zachowaniami, jak agresywność, zawiść, poczucie wyższości. Zachowania te w toku interakcji ujawniają wrogość lub opór, nietolerancję, lekceważenie, nieufność i podporządkowanie. Postawy odrzucenia, nazywane inaczej negatywnymi, kształtują się w trzech etapach. Pierwszy z nich to uprzedzenie do danej osoby, drugi to brak komunikacji aż do izolowania sią od niej, zaś trzeci to wrogość, przejawiająca się w dyskryminacji bądź agresji.

Sprzężenie zwrotne, jakie zachodzi pomiędzy postawą akceptującą lub odrzucającą a zachowaniem sią przedmiotu tej postawy, może stanowić punkt wyjścia do zrozumienia problematyki stosunków interpersonalnych, jakie zachodzą pomiędzy osobami pełnosprawnymi a niepełnosprawnymi.

Postawy człowieka kształtują się pod wpływem:

-    przyswajania sobie gotowych wzorów postaw od innych ludzi,

-    rozwijania i scalania reakcji wyuczonych w dzieciństwie i młodości,

-    indywidualizowania, tj. różnicowania oraz wyodrębniania się określonych doświadczeń dotyczących przedmiotu postaw,

-    konsekwencji sytuacji urazowych.

Liczba czynników podanych przez G. W. Allporta stale wzrasta. Obejmują one wpływy grup społecznych, wpływy kultury oraz osób znaczących, a także czynniki indywidualne, takie jak płeć, stan zdrowia, a także poziom wiedzy, inteligencja i inne cechy osobowości (Allport, 1935).

Postawy mogą być formą poznawczej adaptacji do rzeczywistości albo też być zależne od wewnętrznych stanów motywacyjnych człowieka (Reykowski, 1979). Motywacja stanowi więc podłoże kształtowania się postaw i dlatego mogą być one różne u różnych ludzi wobec tych samych obiektów. Mają bowiem różny stopień atrakcyjności dla poszczególnych osób w zależności od tego, jakie cechy im przypisują i jak je wartościują.

Pojęcie „postawa” uznawane jest za centralne w psychologii społecznej. Spośród zróżnicowanych sposobów rozumienia tego pojęcia najbardziej adekwatne są definicje, które traktują postawę jako złożoną strukturę zawierającą w sobie trzy elementy: poznawczy, emocjonalny i motywacyjny albo działaniowy. „Postawą człowieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania tego przedmiotu i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnych towarzyszących tym emocjonalno-oceniającym dyspozycjom względnie trwałych przekonań o naturze i własnościach danego przedmiotu i względnie trwałych dyspozycji do zachowania się wobec niego” (Nowak, 1973, s. 23).

Nie istnieje całkowita zgoda co do znaczenia wymienionych elementów. T. Mądrzycki (1977) i S. Nowak (1973) są skłonni uważać, że element emocjonalny (afektywny) jest czynnikiem konstytutywnym pojęcia postawy. Argumentem uzasadniającym takie stanowisko jest fakt, że mimo iż wiedza (poznanie) o obiekcie postawy może być niewielka, postawa emocjonalno-oceniająca wobec niego u wielu osób występuje. Istnieją także obiekty, w stosunku do których jednostka może mieć zdecydowaną postawę emocjonalno-oceniającą, jakkolwiek nie aktualizują one w niej żadnych motywów zachowania. Wynika stąd przeświadczenie o mniejszej zależności zachowań od nastawień emocjonalnych. Według niektórych poglądów postawa wyzwala działanie, według innych zaś tylko motywację do działania. Jej aktualizacja zależałaby od innych czynników. Th. Newcomb, jakkolwiek nie przedkłada ponad inne elementu emocjonalnego, to w swoich rozważaniach główne znaczenie przywiązuje do wartościującego poznania obiektu postawy.

Wartości ocenione przez jednostkę, a związane z jej postawami, mogą być traktowane w dwojaki sposób. Po pierwsze, mogą odnosić się do „szczególnie istotnych postaw, wobec szczególnie ważnych dla jednostki obiektów i domino-

19