t kot cechy5 jpeg

do celu jest wyznaczony. I na tym właśnie polega racjonalizacja, obmyślenie działania. Podałem tylko trzy chwyty spośród licznych zapewniających ekonomiczność: mianowicie prostotę, porządek, przemyślenie działania.

Do oceny pod względem ekonomiczności bardzo się zbliża osąd tego, czy nasze działanie jest sprawne w sensie manipulacyjnym, czy jest więc zręczne. Tutaj mała uwaga na temat terminu „sprawność”, którym ciągle operuję. Ma on co najmniej dwa znaczenia, jedno ogólne, które nam towarzyszy w toku całej obecnej analizy. W tym rozumieniu sprawność — to tyle, co umiejętność działania jak najbardziej celowego. Jest to najogólniejszy termin z dziedziny ogólnej techniki pracy. Każda z owych cech sprawnościowych, o których mówiliśmy dotychczas — to coś z tej dziedziny. Ale istnieje sprawność w sensie węższym, nazywam ją sprawnością manipulacyjną, to jest sprawnością w sensie zręczności. Postęp sprawności tak pojętej polega na tym, że się pewne ruchy wykonywa w sposób bardziej wdrożony, ale analogicznie można powiedzieć tak samo i o pewnych czynnościach czysto umysłowych, np. rachunkowych odbywanych w myśli. Wtedy nasze działanie charakteryzuje się tym, że przebiega szybciej, z mniejszym wysiłkiem, z mniejszym nakładem uwagi, a części składowe wykonywanych czynności łączą się lepiej w całość. To jest więc owa zręczność, którą się osiąga zasadniczo za pomocą wprawy. Można działać wprawnie przeszedłszy przez odpowiednie ćwiczenia, tzn. przez powtarzanie danych czynności, i to przez powtarzanie tak długotrwałe, iż wreszcie stają się one dostatecznie zautomatyzowane. A dalej, jeśli ktoś działa sprawnie i jeśli jego robota, jest robotą przemyślaną, możemy powiedzieć, że to człowiek w swoim zakresie roboty wytrawny. Ale do wytrawności roboty potrzeba jeszcze czegoś takiego, czego nie można w sobie wyrobić, po prostu z dnia na dzień, bo to kwestia czasu. Człowiek wytrawny w działaniu swoim dyskontuje skutki własnego długoletniego praktycznego doświadczenia. Do tego trzeba mieć za sobą pewną liczbę lat roboty. W pracy nauczycielskiej ważna jest też możliwość zrywu, trzeba umieć bardzo mocno wysilić się doraźnie, pracuje się wtedy energicznie. Do realizowania danego zadania zużywamy pewną ilość energii, a rozmaite bywają jej postaci. Mamy tu cały świat możliwych obserwacji, częściowo zresztą literaturze znanych, a dotyczących tych defektów, które pociąga za sobą brak napięcia uwagi przy pracy, i tych zalet działania, które zawdzięcza się skupionej uwadze. Wszak np. staranność charakteryzuje się nie tylko dokładnością tego, co się zamierza i co się osiąga, ale też i tym właśnie, że robota staranna jest to robota uporczywie uważna, w odpowiednim kierunku uważnie prowadzona.

Mógłby ktoś teraz zapytać, czy nie pominęliśmy pewnej niezmiernie ważnej sprawy, mianowicie pewnej własności dobrej roboty, którą niewątpliwie zaliczyliśmy właśnie do oceny sprawności. Mamy na myśli pracę twórczą. Niewątpliwie wielka to sprawa, twórczość. Myślę, że jest to osiąganie jakiejś nowości w porównaniu z tym, co zostało dotychczas osiągnięte. Jeśli tak rozumieć twórczość, to trzeba coś powiedzieć, co zrazu może się wydawać paradoksalne, mianowicie, że każdy czyn skuteczny jest twórczy, ponieważ każdy czyn skuteczny daje w wyniku coś, czego przed nim nie było. Pozostaje wszelako kwestia miary twórczości. Oczywiście, twórczość może być mniejszej lub większej miary, skoro nowość osiągnięta może być znikoma, a może też być ogromna. Wreszcie na samym końcu — mistrzostwo, robota mistrzowska. To jest też ocena niewątpliwie z zakresu sprawnościowego. W tym słowie daje się chyba streścić ogół znakomitych walorów. Jeśli ktoś w swoim działaniu osiąga sprawność, która robi wielkie wrażenie na znawcach właśnie miarą sprawności, wtedy mówimy o mistrzostwie — a jakże często zdarza się to w związku z najrozmaitszymi konkursami. Ale jasna sprawa, że zami-

137