MG103

94 Alicja Hclman

Teoria psychoanalityczna traktuje relację signifiant-signifió w sposób odmienny. W rozumieniu Lacana signifiant działa tylko w kombinacji z drugim signi-fi ant cm i reprezentuje nie signifić, lecz podmiot.

Psychoanaliza filmu konsekwentnie przywiązuje ogromne znaczenie do prymatu signifianlu, odgrywającego determinującą rolę nie tylko w określaniu znaczenia, lecz i zmiennych relacji podmiotu do znaczenia. Zwraca uwagę na sposób, w jaki w sferze nieświadomego, signifianty kwestionują ustalone relacje znaku i znaczenia. Zakłócenia w porządku signifiantów ujawniaj* nowe możliwości znaczeniowe, nie przewidziane przez świadomy podmiot. W wypowiedzi realizowana jest nie świadoma intencja komunikacyjna, lecz swoista logika pragnienia, która rządzi mowa- Możemy ja odnależł w układzie signifiantów wyrażających ukryty rytm popędów. Lacan odrzuca odniesienia wypowiedzi do świata zewnętrznego (funkcję referencyjna), utrzymując, iż znaczenia ujawnia konstrukcja wypowie-dzi. Jej paradygmatem jest oniryczny dyskurs snu (chronologicznie i genetycznie pierwotny wobec każdej wypowiedzi), nieświadomy poziom tej konstrukcji można zatem badał poprzez analogię z praca snu.

Szersze informacje oraz przekłady kluczowych tekstów psychoanalitycznych znajdzie Czytelnik w opracowanym przeze mnie specjalnym numerze "Filmu na świecie" pt. Pugchoanahza i film (1969, nr 369). Kompendium wiedzy na temat psychoanalitycznej teorii filmu daje książką Wiesława Godzica Film i />.«yr/ioona-liza. Problem widza. Kraków 1991.

Laura Mulvcy

PRZYJEMNOŚĆ WZROKOWA A KINO NARRACYJNE I. Wstęp

A. Polityczne wykorzystanie psychoanalizy

Celem tego artykułu jest wykazanie za pomoc* psychoanalizy, jak i gdzie fascynację filmem wzmacniaj* istniejące już wzorj' fascynacji przyswojone przez jednostkę i przez grupę społeczną, z której dana jednostka się wywodzi. Za punkt wyjścia przyjęto sposób, w jakLftlm odzwierciedla, ujawnia, ątaawet wyko-rzystuje prostą, akceptowaną społcciuic interpretację różnicy płci, interpretację kształtującą^yobrażnię erotyczną, obrazy i spektakl. Kiedy sięga się po teorię i metody, które mają zakwestionować kino przeszłości, warto wiedzieć, czym było ongiś kino i jak działała wówczas jego magia. Teoria psychoanalizy posłuży nam tedy jako broń polityczna, udowodnimy bowiem, że formę filmowa strukturowala nieświadomość społeczeństwa patriarchalnego.

Paradoks fallocenlryzuiu we wszystkich jego przejawach polega na tym, że aby wprowadzić lad i znaczenie do swego świata, fallocentryzm podporządkowuje się obrazowi wykastrowanej kobiety. Idea kobiety jest osią systemu; brakowi u kobiecy zawdzięcza fallus symboliczną obecność i (o ona. kobieta, pragnie wyna I grodzić brak, który symbołiznje fallus. Najnowsze prace na temat psychoanalizy ' i filmu zamieszczone w "Scrcen" nic podkreślają dość silnie; jak bardzo ważne aa przedstawienia formy żeńskiej w symbolicznym porządku, gdzie w ostatecznym rachunku wyrażają tylko kastrację i nic poza tym. Żeby krótko podsumować t< sprawę, powiedzmy:' jkobiola tpałnia podwójną funkcję * formowania nkdwtfc domoścż patriarchałnej, po pierwsze, symbolizując groźbę kastracji przez fakt, tż sama tikr ma "penisa, a po drugie, podnosząc swoje dziecko do dziedziny symbolicznego. Z chwilą, gdy to uczyni, jej rola w procesie formowania nieświadomości kończy się; w święcie prawa i języka trwa co najwyżej pamięć o kobiecie. Oscylująca między pamięcią o macierzyńskiej pełni i pamięcią braku. ^Podstawę jednej iTTnTgićJstancś’! natura (albo, według słynnego zdania Freuda, anatomia).