0000004

niu pod wpływem stale działających na nią obciążeń oraz zanikowi na skutek bezczynności. Na kształt zewnętrzny kości, uwarunkowany genetycznie, mogą mieć wpływ czynniki zewnętrzne, jak też czynniki wewnętrzne (urazy, zaburzenia wydzielania wewnętrznego oraz gospodarki mineralnej). Kość najbardziej podatna jest na odkształcenie w okresie intensywnego wzrostu. Wynika stąd łatwość strukturalnego utrwalania się zniekształceń wrodzonych, statycznych itp. oraz możliwość wpływania na ich korekcję bez ingerencji chirurgicznej.

Miejsca ruchomych połączeń poszczególnych ogniw szkieletu, otoczone torebką łącznotkankową oraz wzmocnione silnymi pasmami więzadeł, nazywamy stawami wolnymi. Powierzchnie nasad kostnych tworzących staw są pokryte warstwą chrząstki szklistej. Jej zadaniem jest dokładne, wzajemne dopasowanie powierzchni stawowych, najkorzystniejsze rozłożenie obciążeń działających na te powierzchnie oraz zmniejszenie siły tarcia. Na obniżenie siły tarcia ma też wpływ wydzielany przez komórki błony wewnętrznej torebki płyn maziowy, zwilżający powierzchnie stawowe i ułatwiający ich wzajemny ruch. Spełnia on również rolę odżywczą dla pozbawionej unaczynienia tkanki chrzęstnej.

Mechaniczna rola torebki stawowej oraz wzmacniających ją więzadeł polega na utrzymaniu zwartości stawu podczas jego aktywności ruchowej oraz na biernym ograniczaniu niekorzystnych dla jego funkcji ruchów. Tak więc np. torebka stawowa oraz więzadła stawu kolanowego, zapewniając zwartość elementów składowych stawu podczas obrotowo--poślizgowego ruchu zginania i prostowania kolana, ograniczają możliwość jego przeprostu w płaszczyźnie strzałkowej oraz ruchy boczne w płaszczyźnie czołowej. Ułatwia to znacznie czynną kontrolę mięśniową kolana podczas stania i chodzenia.

Podstawową jednostką napędu poruszającego struktury bierne par kinematycznych (elementarnych układów dźwigniowych narządu ruchu) jest zespół motoryczny. Składa się on z mięśnia szkieletowego, mającego swe przyczepy na obu kościach tworzących parę kinematyczną oraz z zespołu komórek ruchowych rdzenia kręgowego, których aksony tworzą gałązkę nerwu ruchowego zaopatrującego dany mięsień.

Mięsień szkieletowy składa się z licznych wydłużonych komórek mięśniowych, posiadających zdolność osiowego kurczenia się pod wpływem impulsów dochodzących z ośrodkowego układu nerwowego. Pojedynczy skurcz dowolny zachodzi pod wpływem impulsu wysyłanego z korowych ośrodków ruchowych mózgu do komórek ruchowych rdzenia na odpowiednim poziomie. Stąd impuls przekazany zostaje, za pośrednictwem aksonów komórek ruchowych, do pojedynczych komórek mięśnia. Liczba pobudzonych równocześnie komórek mięśnia decyduje o sile jego skurczu.

Większość ruchów użytkowych jest ruchami złożonymi, a składają się na nie skurcze wielu nieraz mięśni, współdziałających ze sobą w odpc-

wiednim układzie, w odpowiedniej kolejności, z odpowiednią siłą i szybkością. Wymaga to nie tylko precyzyjnego pobudzenia właściwych komórek ruchowych rdzenia przez ośrodki nerwowe mózgu, lecz również precyzyjnej kontroli tych ruchów na podstawie informacji docierających do ośrodków mózgowych ze strony narządu wzroku, narządu równowagi oraz receptorów czucia powierzchniowego i głębokiego, rozmieszczonych w skórze, mięśniach, ścięgnach i torebkach stawowych. Impulsy tam powstałe, docierają za pośrednictwem nerwów czuciowych i dróg nerwowych wstępujących do odpowiednich ośrodków analitycznych mózgu, gdzie powstaje ich właściwe odczucie. Ośrodki te działają równocześnie jak przełącznik, bowiem impulsy wysyłane przez nie trafiają do ośrodków ruchowych i koordynacyjnych mózgu, które wysyłanymi przez siebie impulsami pobudzają odpowiednie komórki ruchowe rdzenia (ryc. 11.

Uczenie się złożonych ruchów polega na torowaniu dróg nowym mechanizmom sterowniczym ze stopniowym wyłączaniem świadomej kontroli. Zręczność dochodzi do szczytu, gdy świadoma kontrola poszczególnych operacji ruchowych zostaje wyłączona i sterowanie nimi przybiera cechy automatyzmów. Pozwala to człowiekowi koncentrować się na ogólnym sterowaniu i ewentualnym korygowaniu pewnych zespołów ruchowych na podstawie oceny wyników wykonywanej pracy. Różnica funkcjonalna między kończyną górną a protezą kończyny górnej polega

Ryc. 1. Drogi nerwowe wg J. Perry. Linią ciągłą oznaczono drogi czuciowe, linią przerywaną drogi ruchowe. Oznaczenia: 1 — korowe ośrodki ruchów dowolnych, 2 — ośrodki podkorowe, 3 — narząd wzroku (ocena celów, przeszkód, wyników), 4 — narząd równowagi, 5 — informacja o ustawieniu członów ruchowych, 6 — nerw ruchowy (końcowy odcinek wspólnego przebiegu aksonów komórek ruchowych), 7 — nerw obwodowy czuciowo-ruchowy, 8—12 — gałązki czuciowe: torebki stawowej (8), mięśniowa (9), okostnowa (10), ścięgnowa (11), skórna (12).

7