P1240337

54

Sta i o ale to pod wpływem współczesnych .1*3, używanych na zbliżony a    te-

rytorlun, napierśników typu nad odrzański ego* legitymujących sit wszakże rodowodem środkowo!abskim

3.2. Napierśniki typu nadodrzańskiego

Symptomatyc zną dla Pomorza Zachodniego formę napierśników prezentuje tzw. typ nad odrzański, wyodrębniony pod tą nazwą (Odertypus*    Odergruppe)

przez G. Kosslnnę¹⁰^ 1 przez niego po raz pierwszy szczegółowo zanalizowany¹⁰^. W literaturze europejskiej funkcjonuje również inne określenie tej Jednostki klasyfikacyjnej - „typ nowoaerehljskl" (der neuadrklsohe Amt skragen)¹⁰⁶, którego w niniejszej pracy nie stosujemy ze względów historycznych . Proponujemy utrzymanie terminu G. Kossinny, z modyfikacją zgodną z prawidłami Języka polskiego.

Stanowiska z napierśnikami typu nad odrzańskiego występują w zlewisku dolnej Odry. zagęszczając się w górnych dorzeczach lny i Płoni* Jednostkowe znaleziska* wyznaczająca zarazem zachodni skraj zasięgu typu,    zanotowano na wyspie Wolin (Kodrąb) oraz w przygranicznej ozęśol NRD    (Cartz*

Kr* Angeraftnde - mapa V)¹⁰ •

Z zlea polskich znamy 11 napierśników typu nad odrzańskiego* dostarczonych przez 6 skarbów (w tym 4 skarby zawierające po 2 - 3 egzemplarze -zeit. 20). Są to okazałe ozdoby lite* składające się z 3 - 7 kolistych* o-twartych kręgów* połączonych na stałe (w odlewie) poprzecznymi łącznikami, wiązane na karku użytkownika. Na pierwszy rzut oka uderza podobieństwo do napierśników typu środkowoDoaorskiego grupy pojeziernej. Istotnie, o-gólny pokrój ozdób* oparty na planie 3/4 koła lub owalu* Jest bardzo zbliżony* tym nleanlej występują szereg odmienności szczegółowych. Do nich rai 1 czarny profilową płaskość kręgów w typie nad odrzańskim oraz ich Jednakowa szerokość (7-8 aa) na całej długości. TnaczeJ wygląda tu również dekoracja kręgów* ukośne żłobkowania są gęstsze i płytsze. Rzadko spotyka się Jednokierunkowe żłobkowanie całego kręgu (Będargowo); wówczas Jego pochylenie Jest rńżn- w sąsiadujących kręgach* podobnie Jak w okazach typu środkowopoaorsklego. Innowacją w egzemplarzach dolnoodrzańskich Jest natomiast zdobina w nostacl żłobków pokrywających całość kręgu* przemlerno-k 1 erunkowych (Kodrąb* Chlorowo), względnie Jednokierunkowych (Będargowo* Osiek* Chłopowo). Obserwuje się nadto czasami zunełny brak    żłobkowań

(Stargard, kleigoazez). Dyferencjaeję ornamentyki napierśników nadodrzań-

108

• kich wykorzystał C* Kosslnna do sformułowania w-wnetr₇nepo    podziału

9°* KessiBoa *1917. s* 92-94; Sorockhoff 1956, t. I, a. 134* «. | Kostrsewskl 1958, s. 161, Dąbrowski 1968* s. 73*

90* ftesalasa 1915. »• 93*

1®) Kosslnna 1997* s* 20* 83-88*

gprockhof t 9956, t. X* s. Ih. 136*

gpgockb - t t 1931 b* s* 16, ryo. 17; 1956. 6* II* sapu 26* Kosslans 1917* s* b5.

typu. Zaliczył on okazy z krzami żłobkowanymi Jednokierunkowo do w a-r 1 a n t u A, zaś egzemplarze ze żłobkowaniem przemlennoklerunkowym do wariantu B_f uznając go Jednocześnie za młodsze ogniwo w łańcuchu ewolucyjnym. Słabością przedstawionej klasyfikacji Jest przede wszystkim to, że pomija ona okazy nie zdobione; zakładając następstwo czasowe wariantów nie lokalizuje ich poza tym przekonująop w czasie. Z tych to prawdopodobnie względów B. Sprookhoff¹ , który w zasadzie akceptował koncepcję G. Kosainny, odniósł się do jej wartości z umiarkowaną rezerwą 1 nie wprowadził wymienionych wariantów do swego schematu typologicznego. G. Kossinna trafnie zaobserwował, że w grupie napierśników żłobkowanych prze-miennokierunkowo spotyka się okazy z maksymalną liczbą kręgów (Kodrąb - 5, Chłop owo - 7). w odniesieniu do między kręgowych łączników godzi    się

zauważyć, że dominuje forma pojedyncza; potrójne łączniki występują Jedynie w egzemplarzach z minimalną (3) liczbą kręgów (Osiek, Będargowo). We wszystkich przypadkach kręgi przechodzą w trójkątne, płytkowa te    zakoń

czenia, gładkie (Osiek, Chłopowo, Kodrąb) lub posiadające wydzieloną linearnie partię środkową (Osiek, Stargard, Chłopowo). Pośród urządzeń służących do nocowania napierśników na szyi użytkownika rozróżnia się silnie zwinięte uszka (Kodrąb, Osiek), podobne do elementów napierśników środko-woponorskich, ale także nie stosowane w nich rozwiązanie w formie otworków w wierzchołkach końcówek napierśników (Chłopowo, Osiek). Znany również okazy tępo zakończone, pozbawione specjalnych urządzeń do wiązania (Chłopowo, Stargard). Napierśniki typu nad odrzańskiego sprawiają nie tylko optycznie (ze względu na konstrukcję) wrażenie lżejszych niż okazy typu środkowopomorsklego; są rzeczywiście mniej materlałochłonne przy podobnych do tamtych gabarytach (średnice zewnętrzne! 17 - 25 cm, największe średnice wewnętrzne: 10,5 - 16 cm).

Datowanie napierśników typu nadodrzańsklego mieści się całkowicie w obrębie V EB. Nie sposób wskazać poprawnie fazę (lub fazy) ich maksymalnej popularności. Jak dowodzi szczegółowa analiza wspJłwystępujących w    ze

społach (skarbach) przedmiotów „czułych" chronologicznie, omawiany typ ozdób był znany Już na początku V EB. Powtórzmy, że wywody G. Kosslnny na temat różnego datowania dwóch grup stylistycznych nie są przekonujące (wariant B, Jako młodszy, miałby odpowiadać końcowi V EB). Na ustalenia chronologiozne rzucają pewne światło zapożyczenia formalne pomiędzy napierśnikami nad odrzańskimi i środkowopomoraklmi, wynikłe m.in. z częściowego pokrywania się zasięgów dystrybucyjnych ozdób. Nie bez znaczenia Jest fakt występowania w tych samych skarbach obu typów. Uprawnione Jest więc uznanie Ich za równoczasowe

Siedząc genezę napierśników typu nadodrzańsklego należy skierować uwagę na tordowane, uchate naszyjniki z gładkimi końcami, powstałe w Tli EB,

¹⁰⁹    Sprookhoff 1956, t. I, ■. 135, 136,

¹¹⁰    Kossinna 1917, o. 85» Sprookhoff 1956, t. X, »• W. 136.