0000011(1)

6. Geny i cechy przez nie determinowane

ODKRYCIA MENDL I l MORGANA ZNALAZŁY POTWIERDZENIE W PÓŹNIEJSZYCH DOŚWIADC ZEN!A CH

Dlatego nikt dzisiaj nie kwestionuje zasadniczej słuszności praw Mendla i reguł Morgana. Jednakże w poprzednim rozdziale omówione zostały tylko wybrane, pojedyncze przykłady dziedziczenia genów. Wyjaśniają one ogólne mechanizmy, ale nic odzwierciedla to w żaden sposób różnorodnych, szczegółowych możliwości dziedziczenia cech. Dopiero przykłady umieszczone poniżej powinny pomóc Ci w uzyskaniu pełniejszego obrazu. W ich opracowaniu korzystałem z dorobku wielu badaczy, np. MacArtuhra (..badał" m.in. pomidory), Bridgcsa („badał" m.in muszkę owocową), Hcndleya („badał” m.in. kukurydzę) i wielu innych.

Zanim jednak przejdziemy do analizy tych przykładów, spróbujmy stworzyć pewne ramowe założenia, które ułatwią nam rozumienie i zapamiętywanie obszernego materiału z zakresu genetyki. Zacznijmy więc od przyjęcia istnienia następujących możliwości:

. Jeden gen determinuje jedną cechę. W jednej zygocie występują dwa alicie tego genu, np. A

oraz .i albo 1¹ oraz I '. Wówczas relacje pomiędzy nimi mogą przedstawiać się następująco (por.

Ryc. 81 A):

A)    w obecności allelu A allcl .i nie ujawnia się — nazywamy to dominacją zupełną. Wówczas heterozygota fenotypowo jest taka jak homozygota dominująca. Sytuacja tego typu dotyczy np. cech opisanych w poprzednim rozdziale, sprawa jest więc jasna;

B)    w obecności allelu .i allcl/I „nie jest w stanie" w pełni wykształcić „swojej” wartości cechy — nazywamy to dominacją niezupełną (niepełnym dominowaniem). Wówczas heterozygota

A.i wykazuje pośrednią wartość danej cechy;

C)    alicie 1¹ oraz 1 są „równocenne" i w heterozygocie każdy z nich ujawnia się (prowadzi do wykształcenia swojej wartości cechy) niejako „obok” drugiego — nazywamy to kodomina-cją (współdominowanicm). Heterozygota IT wykazuje mozaikowość danej cechy (zwróć uwagę na sposób oznaczania takich alleli);

AA X aa	AA X aa	W X 1*1*
czerwone białe	czerwone białe	czerwone białe
kwiaty kwiaty	kwiaty kwiaty	kwiaty kwiaty
Ai	Ai	W*
czerwone	różowe	czerwono-białe kwiaty*
kwiaty	kwiaty
1 /I całkowicie dominuje nad a.	A nie dominuje całkowicie nad a.	Nie dominuje całkowicie ani I^A, ani I*.
LMOWNIE: /!>>.i	A > a	l^A = I«

yc. SI A. Możliwe relacje ptinuędzy allelami jednego S^enu — schemat poglądowy (* — przykład teoretyrziiy). 22

2.    Jeden gen determinuje jedną cechę, ale w populacji występują więcej niż dwa allele tego genu.

Takie alicie nazywamy wielokrotnymi. Ich wzajemne relacje mogą być takie jak w punkcie opisanym powyżej, jednak będzie w ięcej możliwych kombinacji;

3.    Więcej genów wpływa na jedną cechę. Wówczas możliwości mogą przedstawiać się następująco (por. Ryc. 81 B):

A)    do pełnego wykształcenia cechy niezbędne są dwa lub więcej genów nicallclicznych. Można powiedzieć, że warunkiem wykształcenia cechy jest ich wzajemne uzupełnianie się. Geny. które współdziałają w ten sposób nazywamy dopełniającymi;

B)    w przypadku niektórych cech stopień ich wykształcenia zależy od sumowania się efektów działania różnych genów, które nazywamy kumulatywnymi (początkowo trudno odróżnić takie dziedziczenie od opisanego w punkcie A);

C)    czasem zdarza się, że obecność jednego genu maskuje obecność innego genu nieallcliczne-go, który ujawnia się tylko, jeśli pierwszy występuje w układzie homozygotycznym, rcccsyw-nym. Wówczas gen „dominujący” nazywamy epistatycznym, a „reccsywny" hipostatycznym.

AA bb X eta BB

białe

białe

^Ki^R/^r/j ^x ri^rl^2^J tykk X ppKk różowe    różowe    żółty    różowy

ziarna

ziarna

np. AaBb barwne

np. RjKjKjRj ^Ki^ri^R.^J'j ciemnopurpurowe różowe

Ppkk PpKk ppKk ppkk żółte żółte różowe bezbarwne

Geny/1 i a ..dopełniają się". Geny R_{ i R, „kumulują się". Gen P jest epistatyczny

w stosunku do K.

Hyc SI H. Wpływ allcli różnych genów na jedną cechy — schemat /wglądowy.

4. Jeden gen wpływa na więcej niż jedną cechę fenotypowi). Nazywamy to plejotropizmem (por.

Ryc. 81 C).

Au X Aa

czerwone kwiaty    czerwone kwiaty

plamiste łodygi    plamiste łodygi

czerwone kwiaty białe kwiaty plamiste łodygi jednolite łodygi

3    :    1

Gen A wpływa na dwie cechy:

barwę kwiatu i obecność plam na łodydze

Ryc. SI C.

Wpływ genu plcjoiropowego rui dwie cechy — schemat poglądowy.

123