29241 strona0048 (3)

Pi 4 Mmlii Zebrowska

Pi 4 Mmlii Zebrowska

cje stworzone przez geny (genotyp ') nigdy nie maju abuolutnego i nieuniknionego wpływu na rozwój; ich aktualizacja jest zaws/e funkcją zarówno ich względnej siły, jak i różnych warunków środowiskowych. „Nię można nigdy powiedzieć, że geny wyznaczają cechy i zdolności; determinują one tylko -potencjalne możliwości rozwoju cech i zdolności^ (Aijsubel, 1958, s. 52).(^Dziedziczność j środowisko nie są ani przeciwstawne, ani od siebie niezależne, lecz stanowią aspekty jednego i tego samego procesu rozwojowego; szuka się dziś psychologii wzrastania, w której kładziono by akcent nie na instynkt, ani na proces uczenia się, lecz na ich wzajemność i interakcję” (Murphy, 1949, s, 443). Szeroko dziś wśród psychologów rozpowszechniony jest pogląd, że ta właśnie .interakcja między różnymi czynnikami, a nie każdy z nich oddzielnie, wyznacza kierunek rozwoju] W używanym dziś pojęciu /interakcji” chodzi o wzajemną skomplikowaną zależność między czynnikami biologicznymi, czyli warunkami wewnętrznymi organizmu, a czynnikami środowiskowymi, czyli warunkami zewnętrznymi: przebieg wewnętrznych procesów rozwoju organizmu jest determinowany przez bodźce środowiskowe, a efekt ich działania zależy z kolei od tych wewnętrznych warunków i zmienia się w zależności od ich zmi

(1961, s. 305) w swej znanej tezie, że „przyczyny zewnętrzne działają poprzez warunki wewnętrzne, te zaś kształtują się pod wpływem oddziaływań zewnętrznych”/!

Jak widzimy —w pracach współczesnych psychologów powraca do głosu, chociaż nikt się na nią nic powołuje, Sternowska teoria konwergencji. Mir wprowadzona w życic przez swego autora, uproszczona i zniekształcona przez fałszywe ukierunkowanie badań na ciągłe rozdzielanie czynników teoretycznie uznanych za nicrozdzielne — teoria ta po latach szukania, błądzenia i dyskusji⁴ zwycięża dziś w swej podstawowej koncepcji.

Koncepcja ta jednak wzbogacona została o całą zgromadzoną od tamtych czasów, a zwłaszcza w ostatnim dwudziestoleciu, dokładną, empirycznie ugruntowaną wiedzę o organicznych elementach i mechanizmach dziedziczności, co pozwala mówić konkretnie o materialnym podłożu procesów ¹

i . i • li psychicznych, /umliial spekulować nu lemat psychicznych /awii|/ ||.,« l tendencji, Juk to czynił Stern. /. drugiej strony poznano wiele fuk i,,., t zakresu budowy 1 funk< Jonowania organizmu, jego plnstyeznoścl i rfiiileniioAcI, wskazujących no udział czynników zewnętrznych, środowi altowych, w kształtowaniu ilę wyposażenia dziedzicznego i jego dalszym fuiilu Jonowaniu oraz no doniosłą rolą doświadc zenia w najwcześniejszych |h# alodiach rozwoju psychicznego.

4 Ar AM AT r.p.NrrYCZNY

< minlnlc dziesięciolecie przyniosło doniosłe odkrycia w dziedzinie genetyki, hlolugll molekularnej i biochemii, dotyczące budowy i funkcjonowania

......mrkl oraz zawartych w niej podstawowych elementów dziedzicze nia

gr¹iićiw, ich składu chemicznego i mechanizmów sterowania przez nie Hyiitc/ą białka. Mówiąc w największym skrócie i uproszczeniu \ geny znaj ,|u)ą si«; w chromosomach, tj mikroskopijnych samoodtwarzoją i yi h olą stałych składnikach jądra komórkowego roślin i zwierząt; pod wyględein chemicznym geny stanowią fragmenty łańcucha kwasu dezo> |...yiybonukleinowego (DNA). Składając się z zasad azotowych o oknślo-nv< li układach trójkowych w DNA, decydują o sekwencji aminokwasów v< białkach, charakterystycznej dla danćPO gatunku. Stanowią rodzaj szył hi (kod genetyczny •) według którego przekazywane są cechy dziedziczno . pokolenia na pokolenie. Jeśli zważyć, że np. komórka ciała ludzkiego za

•    a im 23 pary chromosomów, a każdy chromosom — tysiące genów, które ilrlalują w różnych kombinacjach i „włączają się" w różnym czusia życiu i.mimika (np. geny tempa wzrostu ciała, geny osiąganej wysokości, gony uwiązane z. dojrzewaniem płciowym itp.), to łatwo sobie wyobrazić, )ak 1 nu'l/o skomplikowany jest cały aparat genetyczny człowieka i mcchn ²

1

Genotypem nazywamy wyposażenie dziedziczne organizmu, czyli całokształt wszystkich odziedziczonych genów i bezpośrednio od nich zależnych cech organizmu. Przeciwstawiamy mu fenotyp, czyli ogół ob.ierwowalnyeh właściwości osobnika; fenotyp Jest zawsze wynikiem interakcji miedzy określonym genotypem i określonym środowiskiem, jest to postać organizmu, Jako rozwinęła się z. danego genotypu pod wpływem środowisku. — Informacje o genach podajemy w następnym jwdro/d/iale.

⁴ Przypomnijmy tu choćby nutywistyczną teorię instynktów McDougnlln t polemiki z nli| w latach dwudziestych, z Jednej strony, a z biliony do emplry/mu I nie mnie) kwestionowany skrajny bohawibry/m J. Wnlsona z drugiej.

2

   M/« /egółowy opla struktury chromosomów i Ronów oraz mechanizmów Mi funk

< tonowaniu znajdzie Czytelnik w podręcznikach genetyki i pracach z zakroili hlolugll oiohikoliirnej. Omówione są one przejrzyście także w podręczniku R. Sadowskiego dla •holentów psychologii i pedagogiki (Zaryt biologii, anatomii i fizjologii człowieku Win

.....w ii 1071, PWN), w opracowaniach popularnych, jak np. cytowana Już kslątt-n

i I >ob/hansky’ego (nic zawierająca jednak najnowszych odkryć) i Inne Sprawy to niimwlgne są także w nowszych podręcznikach psychologicznych np. G 1 \hi learn Hen¹tle tnUuenren on behnrior and deretoprm nf W: P. H. Mus on (1070) t. 1, rodź " i M Tunner Phytical orowth Tamże, rozdz. 3. — Z prac polskich: M Przetoc/nlko-wn (1073)

•    Kod genetyczny został rozszyfrowany w połowie lat sześćdziesiątych, gen wył Miłowano po raz pierwszy w 10H0 r.; w tymże roku uzyskano zdjęcia molekuły I»NA w kllkmnlllonowym powiększeniu. Te doniosłe odkrycia są dziełem szeregu uczonych amerykańskich, odznaczonych zu nie Nagrodą Noblu („Życie I Nowoczesność" ni 4

•    II VI 1070).