17498 strona0060 (3)

1411 MmiIii 'żebrowika

('. Istota i c/.ynniki ROZWOJU

Krytykując koncepcjo sprowadzające rozwój do dwói h czynników — dojrzewania i uczenia się — L. S. W y g o t s k i ze swej strony wysuwa na pluń pierwszy inne czynniki. Według niego, działanie na przed miotać h oraz obcowanie dziecka z dorosłymi — to podstawowe czynniki, które decydują o rozwoju i kształtowaniu nowych struktur psychicznych, rozwijają wyższe procesy życia psychicznego. Przyswajanie, w procesie uczenia się, ogólnoludzkiego doświadczenia jest ważną i specyficzną dla człowieka formą rozwoju *. Uwzględnianie całej złożoności procesu rozwoju psychicznego i szukanie — poza dwoma tradycyjnie wymienianymi — innych jeszcze czynników tego procesu, stało się, jak już wiemy, charakterystyczną tendencją psychologii radzieckiej; kładzie ona główny nacisk na rolę działania i uczenia się, o czym będzie jeszcze obszerniej mowa. Istota rozwoju i jego cechy charakterystyczne muszą Już być dzisiaj ujmowane inaczej niż w uproszczonych schematach dawniejszych teorii.

Ila/wój psychiki, która jest odzwierciedleniem obiektywnej i /oczywistości, należy rozumieć jako następujące okresowo, w rezultacie ilościowego wzrostu, zmiany jakości o-w e, t j. jako przebudowę całej odzwierciedlającej działalności rosnącego człowieka, jej doskonalenie się i komplikowanie. „Istota rozwoju psychicznego polega — zdaniem S. L. Rubin-nz lejna (1962, s. 134) — na ciągłym powstawaniu, w działaniu i poznaniu, nowych form odzwierciedlenia rzeczywistości. Przejście na wyż-f./y stopień odzwierciedlenia przejawia się zawsze w większej możliwości czynnego i poznawczego wnikania w rzeczywistość (...) W toku tego rozwoju niejednokrotnie przekształca się cała osobowość dorastającego człowieka, w miarę tego, jak nagromadzanie się zmian ilościowych prowadzi dn gruntownej zmiany jakościowej głównych jej właściwości, które kształtują się i przejawiają we wzajemnych stosunkach jednostki ze światem utuczającym, w zmieniających się formach działania i wo wzajemnych stosunkach z ludźmi” (tamże, s. 225).

Zmiany te nie wynikają z samej odziedziczonej natury dziecka i nic tworzą się przez sam proces dojrzewania, lecz uwarunkowane są aktywnym gromadzeniem własnych doświadczeń, wzbogacaniem wiadomości, nabywaniem nawyków i umiejętności, i to w ciągłym przezwyciężaniu

^M A. N. I.r»nlłt*w, A. u. Lurla Psychologiczne poyfqily /.. S. Wygot»MfQO. W:

A N. I .eon tle w (10821, s. 201 - 202.

|> r z. e c z noścl w w w n «. I r z n y c h " między istniejącymi możliwościami a nowymi potr/i-lmml (i/.iecka, między Już ukształtowanymi a nowo tworzącymi się formami /uchowania się, między zmieniającymi się walonkami życia dziwka i Mawianymi mu wymaganiami a ich odbiciem w świadomości dziecka.

A. A. L u b 1 i n s k a (1959, lfltl) wyróżnia 3 strony przejawów rozwoju świadomości człowieka: 1) komplikowanie się i pogłębianie działalności poznawczej, tj. przejście od odzwierciedlenia zjawisk do odzwierciedlenia ich istoty; 2) zmiana stosunku dziecka do otoczenia i dc samego siebie (tworzenie się systemu stosunków); 3) doskonalenie się jego działalności, które polega na tym, że przypadkowe, oddzielne czynności stopniowo zmieniają się w konsekwentny łańcuch, stają się powiązane logicznie i układają w uzasadniony system — działanie_L .Komplikuje się też treść czynności. Stopniowo dziecko coraz jaśniej zdaje sobie sprawą z. ogniw swego postępowania: z celu i sposobów działania oraz otrzymanego rezultatu, uczy się je przewidywać i planować, wciąż lepiej ocenia motywy i cel działania; kształtuje się u dziecka świadomy stosunek do-własnego postępowania.

Wnikliwej analizie poddał również rozwój działania dziecka S. S z. u -ni an (1955), wykazując, jaki jest wzajemny związek działania i myślenia l Jak ten z.wiązek kształtuje się we wczesnych stadiach rozwoju. W miarę Jak dziecko coraz wyraźniej uświadamia sobie we własnej i cudzej działalności poszczególne elementy, określające cel, warunki i sposoby rozwiązania danego zadania — jego działalność staje się coraz bardziej świu domu, zamierzona, przewidująca i planowa, a więc rozumna. W toku coraz bardziej świadomych aktów działania dziecko zdobywa orientację w rze crywiitoścl, odzwierciedlając ją i poznając świat obiektywny, który nu nie oddziałuje. Równocześnie dziecko poznaje skutki swej działalności oraz lulcżność osiągnięć od zastosowanych sposobów, od obiektywnych warun ków działunia itp. Rola działania w rozwoju myślenia sprowadza się /ulem głównie do takiego poznawania okoliczności, warunków i sposobów, od którego zależy urzeczywistnienie zamiaru i osiągnięcie celu. Działalność rozwija w dziecku zarówno umiejętność orientowania się w świceie, Jak I umiejętność radzenia sobie w nim i opanowywania rzeczywistości. Dziu łając uczy się dziecko poznawać świat oraz. w sposób celowy i świadomy

¹¹ Akcentuje to specjalnie S. L. Rubins/.tcjn (1962, s. 126), pisząc: „Ponieważ zju winku psychiczne, Jak wszystkie inne zjawiska przyrody i życia społecznego, mu Ją swoją przeszłość 1 przyszłość, swoją stronę* pozytywną l negatywną, coś, co zamlora, i ni*, co się rodzi, przeto zawierają one pewne wewnętrzne sprzeczności. Istotną'treś-« lą rozwoju psychicznego Jest walka tych wewnętrznych sprzeczności, walka między Starymi, zamierającymi formami psychiki I nowymi, które się Iwor/ą" (por. również n 22).— Ten pogląd formułuje podobnie A. A. l.ubllnitkii (1071. S. 79)