strona0041 (3)

110 Marla Zebrowska I Zofia Dabaka

iSzuman a Przetacznikowa przeprowadziła rozległe badania nad rozwojem struktury i funkcji zdań u dzieci w wieku przedszkolnym ^m; na podstawie tych badań autorka wykazuje, w jakiej kolejności i w jaki spo-■ól> dziecko ujmuje poszczególne związki i stosunki i jak stopniowo prze-chodzi od ich sytuacyjnego werbalizowania na tle konkretnych czynności do bardziej uogólnionego ujmowania zależności między faktami i zjawiskami! Problem współzależności języka i myślenia był również przedmiotem Ihmlnń L. Gcppertowej nad przebiegiem i rozwojem tych procesów m dzieci głuchoniemych; autorka wykazała ścisły związek myślenia tych *1 zleci raczej z ich mową „migową” niż z językiem mówionym. Trudności,

Jakie dzieci głuche, w porównaniu z dziećmi słyszącymi, napotykają w ujmowaniu i wyrażaniu stosunków między przedmiotami czy zjawiskami, są Jednym z przekonujących dowodów ważnej roli języka w rozwoju myślenia ii ba trakcyjnego^IH.

Poruszany w powyższych pracach związek rozwoju mowy i myślenia dziecka z jego działaniem był także przedmiotem specjalnych badań Szumana, o których już wspominaliśmy. Do jego pracy pt. Rola działania w rozwoju umysłowym małego dziecka oraz do tezy o szczególnym knui zcnlu, jakie dla rozwoju dziecka ma jego własna aktywność nawiązują badania Anny Dzierżanki w Krakowie nad kształtowaniem się różnych form zorganizowanego działania małych dzieci — posługiwania się narzędziami i przedmiotami codziennego użytku jak również prace jej I Innych autorów (Zofia Topińska, Anna Matczak**, Warszawa) dotyczące analizy zabawy jako specyficznej działalności dziecka, zwią-

^m H. K/.uniun O wypowiedzianej oraz domyilnej treści wypowiedzi dziecka z pier-■ossyeh lat jego życia. „Przegląd Psychologiczny” 1959, nr 3 (przedruk w: O rozwoju języka..., Jw.).

^,H M. Przełącznikową Funkcje mowy dziecka a jego aktywność. W: Rozwój i wy-chouy Ml*-, Jw.; Rozwój struktury i funkcji zdań u dzieci w wieku przedszkolnym,

3063; Rozwój struktury i funkcji zdań w mowie dziecka. W: O rozwoju języka..., Jw.    *

^,H L. Geppertowa Wpływ składni zdania mowy migowej na rozumienie zdania Jeykowego. W: Rozwój i wychowanie, J.w.; Badania nad myślowym ujmowaniem mltuunków przez dzieci i młodzież głuchoniemą, 1954; Źródła trudności w przyswaja-»ilu języka przez dzieci głuche, 1968.

“• H. Szuman O czynnikach kształtujących psychikę dziecka w udeku przed-m/kolnytn. „Kwartalnik Pedagogiczny" 1959, nr 4.

■*' A. I>/.ier/anka O rozwoju umiejętności posługiwania zlę narzędziami i przedmiotami codziennego użytku przez dzieci w wieku przedszkolnym. „Studiu Pedagogiczna", t. II, 1956; Nawyki praktyczne, ich rola, zadania i rozwój. „Praco Paychologlczno-Pedagogiczne UJ" 1963, z. 3; A. Dzlerianka-Wyszyńika Rozwój psychomotoryki fM Mego dziecka, 197?

A. Dzlorianka Kącik lalek w przedszkolu. W: Rozwój i wychowanie, Jw. -V. roplńika Kierotcanie zabawą dziecka w przedszkolu w warunkach Jego aktywności, 1061. A. Mntc/iik Analiza temat i/cztm-J zabawy Jako działalności, czyli aktywności

Betowej. „Psychologia Wychowawcza" J964, nr 3.

zoncj z rozwojem Jego mowy 1 myślenia. Nu uwagę zasługuje tu obszerna monografia Władysławu Dynera"* (Kruków) o kształtowaniu się zabaw

tematycznych dzieci w wieku przedszkolnym, w której autor pokazał Jak realne społeczne źródła tyeli zabaw splatają się z twórczą wyobraźnią dziecka i umiejętnością symbolizowania przez nie elementów zdarzeń.

Inną formą działalności dziwka, mianowicie jego twórczością plastyczną, której od zarania swej pracy naukowej dużo uwagi poświęcił S. Szuman ^m, zajmowała się Maria Parnowska-Kwiatowsko"¹, wnosząc nową i oryginalną interpretację wytworów plastycznych małych dzieci na podstawie analizy bogatego materiału empirycznego. W innym aspekcie badał rozwój rysunków dzieci Bolesław Hornowski, który dużą monografię"* poświęcił analizie rysunków postaci ludzkiej jako podstawy do badania rozwoju psychicznego dzieci i młodzieży. Daje w niej m in. obszerny przegląd dotychczasowych licznych badań z tego zakresu.

Dużą rolę oddziaływań dydaktycznych w przedszkolu na kształtowanie mowy i myślenia dziecka wykazały badania zespołu psychologów poznnń skich pod kierunkiem Stanisława Kowalskiego, podsumowane w wie kszej monografii jego pióra **⁷. Ukazały one także wzajemną zależność myślenia „bezpośredniego" (w działaniu) i myślenia słownego oraz proces przechodzenia mowy tzw. sytuacyjnej w mowę konkretno-wyobrażeniową. Prześledzono w sposób bardzo szczegółowy, jak te wszystkie procesy uwarunkowane są przez rozmaite sytuacje społeczno-wychowawcze w przedszkolu oraz zależne od nich zachowanie się dziecka. Szczególnie charakterystyczną cechą badań poznańskich jest to, żc prowadzone były przez zespół pracowników naukowych i studentów psychologii przy szerokim udziale wychowawczyń tych przedszkoli, w których prowadzono badaniu

Wzajemna zależność rozwoju działania dziecka oraz jego myśleniu i mowy była także przedmiotem badań eksperymentalnych Katedry Psy chologii Wychowawczej Uniwersytetu Warszawskiego, kierowanej przoz Marię Żebrowską. Kazimiera Ty borowska"’ wykazała, /.«• wy powiedzi słowne dziecka doskonalą się pod wpływem praktycznego dzlo

“• W Dyner Zabaw u tematyczne dzieci w domu i w przedszkolu 1971

¹⁰⁴ Przypominamy monografię S. Szumana Sztuka dziecka 1927. Walorom irly •tycznym rysunków dzieci poświęcił on wicie uwagi w licznych artykułach. Por. zbiór esejów z zakresu estetyki O sztuce i wychowaniu estetycznym, wyd. II znacznto rozszerzone, 1809.

*** M. Parnowska-Kwlatowska Bu.-grotu i rysunek dziecka, 1960; Badanie twór czoścł plastycznej dzieci 3 - 4-letnich nu zajęciach zespołowych w przedszkolu, 1900.

•°* B. Hornowski Utulania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na pod «fati»ii? rysunku postaci ludzkiej, 1970.

S. Kowalski Iłozwój mowy i myślenia dziecka, 1082.

*•" K. Ty bor o w* ku W sprawie roli działania I mowy w myśleniu dzieci przed szkolnych. „Studia Psychologiem*", l I, 1958; o rozwoju mowy dziecka, 1937.